پیش‌بینی پیامدهای کروناویروس در پرتو پیامدهای آنفولانزای اسپانیایی
پژوهشگرانِ غربی ویران‌گری‌های جانی و اقتصادیِ آنفولانزای اسپانیایی و پیامدهای سیاسی آن را بیشتر در اروپا و آمریکا بررسی کرده‌اند. در حالی که آن بیماری در بعضی از کشورهای آسیایی بیش از کشورهای غربی کشتار کرد و گاه سبب سازِ دگرگونی‌های سیاسی مهمی شد. در هند ۱۸.۵ میلیون نفر و در چین از ۴ تا ۹.۵ میلیون نفر را به کام مرگ کشید. مورخانی معتقدند کشتاری که آنفولانزای اسپانیایی در هند کرد سبب شد که روحیۀ استقلال طلبی در میان مردم آن کشور رشد کند. بعضی از پژوهشگران شمار جان باختگان آنفولانزای اسپانیایی را در ایران از ۹۰۰ هزار تا ۲ میلیون نفر تخمین می زنند. یعنی آن بیماری ۱۰ تا ۲۵ درصد جمعیتِ آن زمانِ ایران را نابود کرد. در شیراز در عرض یک ماه یک پنجم مردم جان باختند. در ایران آنفولانزای اسپانیایی را «باد نَز۟له» می گفتند.
نتشر شده در:
پژوهشگران علوم انسانی به ویژه اقتصاددانان و جامعه شناسان نظرپردازی دربارۀ اوضاع و احوال جامعه های انسانیِ پس از کروُناویروس را آغاز کرده‌اند. بیشتر آنان با تکیه بر داده‌های آماریِ دم دست و پیش نگری‌های اپیدمیولوژیست‌ها دربارۀ گسترشِ بحران کروُنا و پایان یافتنِ آن در گوشه و کنار جهان، می‌‌کوشند خطوط کلیِ اوضاع و احوال جامعه‌ها را پس از پایان بحرانِ کروُنا ترسیم کنند. در این میان بعضی از آنان گریزی هم به وضع کلی جامعه های انسانی پس از بیماری های عالم گیر گذشته می زنند.
بسیارند پژوهشگرانی که عالم گیریِ کروُناویروس جدید را با عالم گیریِ ویروس آنفولانزای اسپانیایی مقایسه کنند و اوضاع و احوال آیندۀ جامعه‌های انسانی را با وضع کلی جامعه های اروپایی پس از پایانِ بیماری آنفولانزایِ اسپانیایی بسنجند. چندی پیش حتی رئیس جمهور فرانسه نیز با الهام از مطالعات قیاسیِ پژوهشگران، بیماری کوُوید ۱۹ را از بعضی جنبه‌ها با آنفولانزای اسپانیایی ۱۹۱۹ در فرانسه مقایسه کرد و بحران ایجاد شده با کروُناویروس جدید را در فرانسه بزرگ ترین بحرانِ بهداشت و تندرستی آن کشور در صد سال گذشته یعنی پس از آنفولانزای اسپانیایی دانست. بی شک این دو بیماری از نظر دامنه و شتاب عالم گیری شان، راه هایِ سرایت و جا به جا شدنشان و نیز از نظر بعضی روش های پیشگیری از گسترش آن ها قیاس پذیرند. اما هستند پژوهشگرانی که میان آن دو نه تنها از نظر اپیدمیولوژیک بلکه از نظر اوضاع و احوال تاریخیِ ظهور و گسترش آن دو بیماریِ عالم گیر تفاوت های اساسی و عمده ببینند.
اوضاع و احوال تاریخیِ آنفولانزای اسپانیایی و پیامدهای آن
ویروس آنفولانزای اسپانیایی کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکای شمالی را در سه موج پیاپی درنوردید. نخستین موج در مارس ۱۹۱۸ فرارسید و سراسر ماه آوریل ادامه یافت. در آن موج بسیاری از مردم اروپا به آنفولانزای اسپانیایی مبتلا شدند، اما در قیاس با شمار کشته شدگان دو موج دیگر، کم تر جان باختند. موج دوم که کُشنده‌تر از موج‌های دیگر بود در پاییز ۱۹۱۸ در اواسط سپتامبر ۱۹۱۸ فرارسید و تا اواسط دسامبر ادامه یافت. بیشینۀ مردم اروپا و آمریکای شمالی در آن سه ماه جان باختند. موج سوم در اوایل ۱۹۱۹ همزمان با آغاز زمستان در نیمکرۀ شمالی فرارسید و تا آغاز بهار آن سال ادامه یافت. آن بیماری در مدت کم و بیش ۱۲ ماه بیش از ۵۰۰ میلیون نفر را در سراسر جهان مبتلا کرد و برپایۀ مطالعات جدید سبب ساز مرگ نزدیک به ۱۰۰ میلیون انسان شد.
بعضی از مورخان۟ جنگ جهانی اول را که آتش آن هنگام فرارسیدن ویروس آنفولانزای اسپانیایی هنوز روشن بود، یکی از علت‌های اصلیِ کُشندگیِ بی‌سابقۀ آن بیماریِ عالم گیر می‌دانند. چند ماه پس از ظهور آن بیماری جنگ پایان یافت. شادی و سرور به ویژه در میان ملت های پیروز سبب شد که مردم و دولت ها از خطر عظیم بیماری غافل بمانند. سربازان، افسران، آوارگان و مهاجران گروه گروه به زادگاه هاشان بازگشتند بی آنکه بدانند چه دشمن بی رحم و غافلگیر کننده ای کمین کرده است. از سوی دیگر، سیستم ایمنی بدن ها بر اثر محرومیت هایی که مردم و نظامیان کشیده بودند ضعیف شده بود.
پیامدهای اقتصادی و سیاسیِ آنفولانزای اسپانیایی
دربارۀ پیامدهای اقتصادی آنفولانزای اسپانیولی پژوهشگران تاریخ نتوانسته‌اند به یک هم‌رأیی برسند. زیرا به سبب هم زمانی ظهور و گسترش آن بیماری با جنگ جهانی اول جدا کردن پیامدهای اقتصادی جنگ از پیامدهای آن بیماری بسیار مشکل است. شکی نیست که آنفولانزای اسپانیایی با نابود کردن میلیون‌ها انسان رشد و توسعۀ جامعه‌های اروپایی را در نیمۀ اول قرن بیستم سال ها بلکه دهه ها کُند کرد.
پژوهشگرانِ غربی ویران‌گری‌های جانی و اقتصادیِ آنفولانزای اسپانیایی و پیامدهای سیاسی آن را بیشتر در اروپا و آمریکا بررسی کرده‌اند. در حالی که آن بیماری در بعضی از کشورهای آسیایی بیش از کشورهای غربی کشتار کرد و گاه سبب سازِ دگرگونی‌های سیاسی مهمی شد. آنفولانزای اسپانیایی در هند ۱۸.۵ میلیون نفر و در چین از ۴ تا ۹.۵ میلیون نفر را به کام مرگ کشید. بعضی از پژوهشگران شمار جان باختگان آن بیماری را در ایران از ۹۰۰ هزار تا ۲ میلیون نفر تخمین می زنند. یعنی آن بیماری ۱۰ تا ۲۵ درصد جمعیتِ آن زمانِ ایران را نابود کرد. در شیراز در عرض یک ماه یک پنجم مردم جان باختند. در ایران آنفولانزای اسپانیایی را «باد نَز۟له» می گفتند.
بعضی از پیامدهای اجتماعی و اقتصادی بیماری‌های همه گیر را نمی‌توان پیش بینی کرد. مورخانی معتقدند کشتاری که آنفولانزای اسپانیایی در هند کرد سبب شد که روحیۀ استقلال طلبی در میان مردم آن کشور رشد کند.
نوزایی جمعیتی
بیماری های عالم گیر ضعیف کُش اند. آنفولانزای اسپانیایی تا توانست به بدن های ناتوان و بی بُنیه تاخت و آن ها را از پای درآورد. اپیدمیولوژیست ها برای توضیح این پدیده از اصطلاح «درو کردن» استفاده می کنند. درواقع، بیماری های همه گیر و عالم گیر بدن های ضعیف و ناتوان را درو می کنند. به عقیدۀ بسیاری از مورخانِ بهداشت و تندرستی، در تاخت و تازِ آنفولانزای اسپانیایی کسانی توانستند زنده بمانند که سیستم ایمنی نیرومندتری داشتند. پژوهشگرانی معتقدند که پس از پایان آن بیماری توانایی بیولوژیک انسان ها برای تولید مثل بهتر شد، کودکان بیشتری به دنیا آمدند و بر میانگین عمر انسان ها افزوده شد.
پیشرفت علم و توسعۀ نظام بهداشت همگانی
آنفولانزای اسپانیایی به دولت های اروپایی فهماند که برای مقابله با بیماری های همه گیر باید «نظام بهداشت و درمان همگانی» را توسعه دهند. کم و بیش در همۀ کشورهای اروپای غربی این نوع نظام بهداشتی و درمانی را توسعه دادند. کارشناسان یکی از بهترین و کارآمدترین آن نظام ها را «سرویس سلامت همگانی» بریتانیا می دانند که در سال ۱۹۴۸ پایه گذاری شد. این سرویس یکی از دستاورهای آنفولانزای اسپانیایی بود. بودجۀ «نظام سلامت همگانی» بریتانیا برخلاف بسیاری از کشورها نه از راه «حق بیمۀ درمانی» بلکه از مالیات ها تأمین می شود. با توسعۀ نظام های بهداشت و درمان همگانی بود که ویروس شناسی و اپیدمیولوژی پیشرفت چشمگیر کرد و «سازمان جهانی بهداشت» در ۶ آوریل ۱۹۴۸ بنیان گذاشته شد.
بی شک بیماری کوُوید ۱۹ نیز پیامدهایی خواهد داشت. اما چون تاریخ، به گفتۀ تاریخ شناسان، تکرار نمی شود، هنوز زود است که پژوهشگران پیامدهای این بیماری عالم‌گیر را به دقت پیش‌بینی کنند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید