تبدیل اردوُغان‌منشانۀ ایاصوفیه به مسجد جامع
کم‌تر جایی در جهان می‌توان یافت که در آن مانند ایاصوفیه نمادهای مسیحیت و اسلام و نشانه‌های پادشاهان و امپراتوران دو تمدن بزرگ در کنار هم قرار گرفته باشند. نخستین سنگ بنای ایاصوفیه (به یونانی «هاگیا سوفیا» به معنای حکمت الاهی) در ۲۳ فوریۀ ۵۳۲ میلادی در زمان ژوستی‌نیَن اول، امپراتور روم شرقی یا بیزانس، گذاشته شد. این بنای باشکوه که امپراتور بیزانس آن را، چنان که از نامش پیداست، به حکمت خداوندی تقدیم کرده در مدت ۵ سال ساخته شد. به گفتۀ خانم اُدری آزولای، مدیر کل یونسکو، ایاصوفیه شاهکار معماری و شاهد یگانۀ قرن‌ها دیدار و داد و ستد میان اروپا و آسیاست. تصمیم مقام‌های ترک برای تغییر جایگاه بین‌المللی این میراث جهانی مایۀ تأسف است.
نتشر شده در:
گوش کنید - ۰۹:۴۶
روز جمعه ۱۰ ژوئیه رجب طیب اردوُغان، رئیس جمهوری اسلام‌گرای ترکیه، بی‌اعتنا به مخالفت‌های گستردۀ جهان مسیحی، سازمان یونسکو و اپوُزیسیون لائیک ترکیه و نیز به رغم اعتراض چندین کشور جهان از جمله آمریکا، روسیه و یونان، فرمانِ تبدیل کلیسای ایاصوفیه را به مسجد جامع صادر کرد. او یک ساعت پس از آنکه دیوان عالی اداریِ ترکیه با صدور حکمی مصوبۀ ۲۴ نوامبر ۱۹۳۴ هیأت دولت ترکیه را لغو کرد، در یک سخنرانی کوتاه گفت: از امروز مدیریت ایاصوفیه، این بنای وابسته به «بنیاد وقف سلطان محمد فاتح»، از وزارت فرهنگ به «سازمان دیانت ترکیه» منتقل می‌شود و درهای آن از این پس به روی خودی و بیگانه، مسلمان و غیرمسلمان باز خواهد بود. برپایۀ مصوبۀ ۲۴ نوامبر ۱۹۳۴ ایاصوفیه از مسجد به موزه تبدیل شده بود.
شامگاه جمعه کمی پس از صدور فرمان اردوُغان، خانم اُدری آزولای، مدیر کل یونسکو، از تصمیم مقام‌های ترک برای تغییر جایگاه بین‌المللی ایاصوفیه سخت اظهار تأسف کرد و نگرانیِ عمیق خود را به آگاهی سفیر ترکیه در یونسکو رساند. در اطلاعیه‌ای که او بی‌درنگ منتشر کرد، آمده است: ایاصوفیه شاهکار معماری و شاهد یگانۀ قرن‌ها دیدار و داد و ستد میان اروپا و آسیاست. جایگاه آن به عنوان موزه بازتابِ جهانی بودن میراث آن و نماد نیرومند گفت و گو [میان تمدن‌ها]ست. در اطلاعیه هم‌چنین آمده است که دولت ترکیه نباید کم‌ترین تغییری در این بنای تاریخی در مقام میراث جهانی یونسکو بدهد.
تبدیل موزۀ ایاصوفیۀ استانبول به مسجد یکی از آرزوهایِ دیرین رجب طیب اردوُغان بود. او که تاکنون برای از میان بردن دستاوردهای لائیسیته در ترکیه از هیچ کوششی فروگذار نکرده، ایدۀ تبدیل این بنای کم‌نظیر تاریخی را به مسجد برای نخستین بار در ۲۷ مارس ۲۰۱۹ چند روز مانده به انتخابات شهرداری استانبول در یک مصاحبۀ تلویزیونی رسماً مطرح کرد و گفت: زمان آن فرارسیده است که موزۀ ایاصوفیه به مسجد تبدیل شود. و سپس افزود: تبدیل ایاصوفیه به موزه اشتباه بزرگی بود. انتخابات شهرداری استانبول در آن سال به شکست کاندیدای حزب اردوُغان و پیروزی کاندیدای حزب جمهوری‌خواه خلق انجامید. این حزب یادگار مصطفی کمال آتاتورک، بنیان‌گذار جمهوریِ ترکیه، است.
البته تبدیل گام به گام ایاصوفیه را به مسجد اردوغان از ۵ سال پیش آغاز کرده بود. بامداد روز جمعه اول ژوئیۀ ۲۰۱۶ بانگ اذان پس از ۸۲ سال دوباره در فضای آن موزه طنین افکند. و آن در فردای گرامیداشت شب قدر در ایاصوفیه بود که با حضور محمد گؤرمَز، رئیس سازمان دیانت ترکیه، برگزار شد. در آن سال شهرداری استانبول هنوز در دست اسلامگرایان بود.
نخستین سنگ بنای ایاصوفیه (به یونانی «هاگیا سوفیا» به معنای حکمت الاهی) در ۲۳ فوریۀ ۵۳۲ میلادی در زمان ژوستی‌نیَن اول، امپراتور روم شرقی یا بیزانس، گذاشته شد. این بنای باشکوه که امپراتور بیزانس آن را، چنان که از نامش پیداست، به حکمت خداوندی تقدیم کرده در مدت ۵ سال ساخته شد. معماری ایاصوفیه را ژوستی‌نیَن به دو ریاضی‌دان، معمار و مهندس بیزانسی سپرد: آنتِمیوسِ ترالِسی (ترالِس: شهری باستانی در ساحل دریای اژه بود که شهر آیدین ترکیه بر ویرانه‌های آن بنا شده است) و ایزوُدوُر مَلَطی (مَلَط، به یونانی میلِتوس، شهری باستانی در ساحل دریای اژه بود که از ویرانه‌های آن در ترکیۀ کنونی می‌توان بازدید کرد). آنتِمیوسِ و ایزوُدوُر در ساختن ایاصوفیه از پانتئونِ رُم و هنر ابتداییِ مسیحیت غربی الهام گرفتند. این بنای شکوهمند با کاشی‌کاریهای کم‌نظیر و گنبدی عظیم و در عین حال سبُک، یکی از شاهکارهای هنر معماری بیزانسی است. در پی زمین‌لرزه‌هایی که در اوت ۵۵۳ و دسامبر ۵۵۷ کنستانتینوُپل (استانبول کنونی) را لرزاند٬ شکاف‌هایی در گنبد‌های ایاصوفیه به ویژه گنبد اصلی آن ایجاد شد. در ماه می ۵۵۸ بر اثر زمین‌لرزۀ دیگری گنبد مرکزی آن فروریخت. امپراتور این بار دست به دامنِ ایزوُدوُر جوان، برادرزادۀ ایزوُدوُر مَلَطی، شد و او در ۵۶۲ میلادی ساختمان گنبد را با سبک‌ترین مصالح آن روزگار و ۶ متر و ۲۵ سانتی‌متر بلندتر از پیش به پایان رساند و ارتفاع آن را به ۵۵ متر و ۶۰ سانتی‌متر رساند. گنبد و مساحت کنونیِ ایاصوفیه یادگار آن دوره است.
هنگامی که بنای ایاصوفیه در ۵۳۷ میلادی به پایان رسید، کنستانتینوُپل (به عربی قُسطنطنیه) بزرگ‌ترین شهر جهان و ایاصوفیه بزرگ‌ترین کلیسای جهان بود. امروز این بنای باشکوه از نظر وسعت چهارمین کلیسای بزرگ جهان است. ایاصوفیه در زمان امپراتوری روم شرقی یا بیزانس به مدت نه قرن کلیسای جامع مسیحیت ارتُدوُکس یونانی و چندین قرن «سریر مقدس پاتریارک کنستانتینوُپل یا قسطنطنیه» بود.
پس از فتح استانبول به دست سلطان محمدِ فاتح در ۲۹ ماه می ۱۴۵۳، ترکان عثمانی آن را به مسجد تبدیل کردند. آنان ۸ خوشنویسی بسیار بزرگ با ابعاد ۷.۵ در ۸ متر بر صحن داخلی ایاصوفیه افزودند که بر آن‌ها نام‌های مقدس و مشهور جهان اسلام مانند الله، محمد، عثمان و علی خطاطی شده است. این خوشنویسی‌ها کار خطاط معروف مصطفی عزت افندی است.
پس از تبدیل ایاصوفیه به مسجد به فرمان سلطان محمد فاتح محراب باشکوهی نیز در صحن آن در بخش جنوب شرقی ساختمان ساختند که آن را با طلاکاری‌های زیبا آراسته‌اند و در دو طرف آن دو شمعدان بزرگ، یادگار کلیسای سلطنتی پادشاه مجارستان قرار داده‌اند. اتاق ۸ ضلعیِ سمت چپِ محراب که کف آن را از مرمر و دیوارها و پلکان‌های آن را از چوب ساخته‌اند و آن را با طلاکاری‌های زیبا آراسته‌اند، برای استفادۀ پادشاهان عثمانی در جشن‌های بزرگ مذهبی و هنگام نماز خواندن بود. کم‌تر جایی در جهان می‌توان یافت که در آن مانند ایاصوفیه نمادهای مسیحیت و اسلام و نشانه‌های پادشاهان و امپراتوران دو تمدن بزرگ در کنار هم قرار گرفته باشند.
پس از بنیان‌گذاری جمهوری ترکیه در ۲۹ اکتبر ۱۹۲۳ این بنای شکوهمند تاریخی و میراث گرانقدر بشری برپایۀ مصوبۀ ۲۴ نوامبر ۱۹۳۴ هیأت دولت ترکیه از مسجد به موزه تبدیل شد. اما روز جمعه ۱۰ ژوئیۀ ۲۰۲۰ رئیس جمهوری اسلام‌گرای ترکیه، که دیری است در رؤیای عظمت برباد رفتۀ امپراتوری عثمانی به سر می‌برد، آن را به جایگاه دورۀ عثمانی‌اش بازگرداند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید