افزایش تنش در اوکراین و هشدارهای متقابل مسکو و واشنگتن

بار دیگر نقض پیاپی آتش‌بس در شرق اوکراین، خطر جنگ را افزایش داده است. دولت مرکزی اوکراین مدعی است که روسیه مشغول جمع‌آوری نیرو در مناطق مرزی است اما مسکو تأکید می‌کند که هیچ دلیلی برای نگرانی وجود ندارد، "ولی اگر قدرت‌های غربی بخواهند در اوکراین مداخله کنند، روسیه نیز پاسخ مناسب را خواهد داد". بر زمینۀ این تنش تازه، سرد شدن روابط میان مسکو و واشنگتن مشاهده نیز می‌شود.

یک سرباز ارتش اوکراین روی خطی که مواضع نیروهای جدایی‌طلب را جدا می‌کند - فوریه ۲٠۲۱ REUTERS - OLEKSANDR KLYMENKO

روز جمعه ۲ آوریل/۱۳ فروردین، دیمیتری پسکوف سخنگوی کاخ کرملین به کشورهای غربی هشدار داد که از هرگونه حرکت تحریک‌آمیز بپرهیزند. او گفت که در صورت مداخلۀ نظامی کشورهای غربی در اوکراین، روسیه نیز پاسخ مناسب را خواهد داد. به گفتۀ پسکوف "روسیه هیچکس را تهدید نکرده و نخواهد کرد". وی مسئول تنش‌های اخیر را نیروهای مسلح اوکراین دانست.

ساعتی بعد، منابع نظامی روسیه اعلام کردند که نیروهای روس برای تمرین‌ مقابله با حملات پهپادی در مناطق مرزی مستقر شده‌اند. به گفتۀ آنها حدود ۱۵هزار سرباز روس باید با "اصول جنگ الکترونیکی و دفاع ضد پهپاد" آشنا شوند.

صبح همین روز، معاون وزارت خارجۀ روسیه، آقای آندره‌یی رودنکو، اطمینان داد که مسکو خواهان برخورد نظامی با کی‌یف نیست. از نظر او شکایت‌ها و ابرازنگرانی‌های مقامات اوکراینی "جعلی" است و فقط برای منحرف کردن افکار عمومی از مشکلات داخلی کشور مطرح شده است. او نیز به سهم خود هشدار داد که دولت اوکراین "باید محتاط باشد و از اقداماتی که می‌تواند به جنگ بینجامد اجتناب کند".

روز گذشته، رئیس جمهوری اوکراین، ولادیمیر زِلِنسکی، روسیه را متهم کرد که مشغول انتقال نیرو به مناطق مرزی است. اما مسکو اعلام کرد که نیروهایش را هر طور صلاح بداند، در خاک کشور جا به‌جا می‌کند و هیچ دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. ولی رئیس ستاد ارتش اوکراین نگرانی از "تهدید نظامی روسیه" را موجه دانسته و گفته است که شمار نیروهای جدایی‌طلب در شرق اوکراین هم‌اکنون به ۲٨هزار نفر رسیده که "۲هزار مربی و مشاور نظامی روس" آنها را همراهی می‌کنند.

هشدار آمریکا و آماده‌باش نیروها

نیروهای جدایی‌طلب منطقۀ دُن‌باس، واقع در شرق اوکراین، تحت حمایت روسیه هستند. البته مسکو همیشه این موضوع را انکار کرده و نبردهای این منطقه را "جنگ داخلی" دانسته است.

طی هفت سال اخیر، آتش‌بس‌های متعدد – بیش از سی بار - در شرق  اوکراین نقض شده. اما آخرین آتش‌بس که از تابستان ۲٠۲٠ برقرار شد، محکم‌تر و بادوام‌تر به نظر می‌آمد، تا اینکه از حدود سه ماه قبل درگیری‌های کوچک دوباره شروع شد. به طوری که در عرض سه ماه ۱٩ سرباز اوکراینی کشته شدند.

هیچکس به درستی از جزییات وقایع خبردار نیست. جز یک هیئت ناظر اروپایی، هیچ خبرنگار یا مسئول سیاسی امکان ورود به منطقه را ندارد. مسکو و کی‌یف نیز متقابلاً یکدیگر را به "حرکات تحریک‌آمیز" متهم می‌کنند.

روز گذشته – پنجشنبه – واشنگتن به مسکو هشدار داد که دست به "ارعاب و اقدامات تهاجمی" نزند. نیروهای آمریکایی مستقر در اروپا دستور گرفته‌اند که خود را برای رویارویی با هرگونه بحران آماده کنند.

در این وضعیت، آلمان و فرانسه کوشش می‌کنند تا راه گفتگو را با ولادیمیر پوتین باز نگاه دارند. گفته می‌شود که رابطۀ پوتین با رئیس جمهوری اوکراین به قدری بد است که امانوئل ماکرون و آنگلا مرکل ترجیح داده‌اند که از تدارک مذاکرۀ مستقیم بین آن دو صرف نظر کنند و گفتگوها را جداگانه ادامه دهند.

فعلاً قدرت‌های غربی معتقدند که باید به رعایت "توافق‌های مینسک" اکتفا کرد. این توافق‌ها که در سالهای ۲٠۱۴ و ۲٠۱۵ به امضا رسید، اگرچه چارچوب آتش‌بس را مشخص می‌کند اما چندان به نفع دولت مرکزی اوکراین نیست، زیرا هویت حقوقی ویژه و متمایزی را برای منطقۀ دُن‌باس قائل می‌شود که می‌تواند در نهایت تمایلات جدایی‌طلبانه را تشویق کند. کی‌یف که در موضع ضعف و از سر ناچاری امضای توافق‌ها را پذیرفته بود، بعدها تلاش کرد که با حمایت اروپا و آمریکا، در توافق‌های مینسک تجدید نظر کند.

جنگ اوکراین که درست بعد از تصاحب شبه‌جزیرۀ کریمه توسط روسیه شروع شد، بیش از ۱۳هزار قربانی گرفته است. اوکراین که با فروپاشی شوروی استقلال خود را در سال ۱٩٩۱ به دست آورد، از آن به بعد، پیوسته کشش متضاد اتحادیۀ اروپا و روسیه را تحمل کرده است.