آرشیو «اشتازی»، سازمان امنیت آلمان شرقی، سه دهه پس از تاسیس تعطیل شد

در شصت و هشتمین سالروز قیام کارگران آلمان شرقی، آرشیو سازمان امنیت این کشور تعطیل و مسئولیت حفاظت از پرونده‌های آن به «آرشیو فدرال آلمان» سپرده شد. آرشیو اشتازی یکی از مهم‌ترین مجموعه اسناد تعقیب و شکنجه و جاسوسی جهان را در اختیار داشت، اما اسناد آن محفوظ خواهد ماند.

تصویر بخشی از آرشیو سرویس اطلاعاتی آلمان شرقی در ماگدوبورگ ـ ۲۳ مه ۲۰۱۱ AP - Jens Meyer

آرشیو سازمان امنیت آلمان شرقی «اشتازی» پرونده‌های ۴۰ سال تعقیب، دستگیری، شکنجه و بعضا ترور مخالفان و منتقدان حزب واحد سوسیالیستی و همچنین بررسی و مطالعۀ فعالیت‌های جاسوسان حکومت برخاسته از این حزب را به مدت ۲۹ سال تحت نظر داشت.

هفدهم ژوئن امسال مصادف است با شصت و هشتمین سالگرد قیام کارگران در آلمان شرقی سابق. در سال ۱۹۵۳ یعنی هشت سال پس از پایان جنگ جهانی دوم، هزاران کارگر در اعتراض به شرایط اقتصادی و سیاسی حاکم بر این بخش از آلمان دست به اعتصاب‌ها و تظاهرات گسترده زدند. این اعتراض‌ها از سوی ارتش سرخ با خشونت زیاد سرکوب شد و طی آن ۳۴ تظاهرکننده و تماشاچی و ۵ عضو سرویس‌های امنیتی محلی کشته شدند.

در آن زمان، پنج ایالت شرقی آلمان در حوزه «جمهوری دموکراتیک آلمان» قرار داشت که وابسته به اتحاد جماهیر شوروی بود. در این سیستم تنها یک حزب واحد سوسیالیستی حکومت می‌کرد که برادر کوچک تر حزب کمونیست شوروی محسوب می‌شد.

همزمانی دو مناسبت مهم تاریخی

امسال، سالروز قیام کارگران آلمان شرقی همزمان شد با تعطیل نهائی نهادی که ۲۹ سال پیش در پی وحدت دو آلمان با نا«"آرشیو اشتازی» یا مرکز نگهداری پرونده‌های سازمان امنیت آلمان شرقی ایجاد شد. سازمانی که ماموریت نگهداری و اداره این آرشیو را در طی نزدیک به سه دهه به عهده داشت، منحل شد و بنا به گفته «رونالد یان» آخرین مدیر این آرشیو تمام پرونده‌های آن در اختیار «آرشیو فدرال آلمان» قرار گرفت.

رئیس آرشیو سازمان امنیت آلمان شرقی اعلام کرد که با انتقال مسئولیت این نهاد به آرشیو فدرال آلمان، این پرونده‌های یگانه انقلاب به بخشی از تاریخ تفکر در آلمان تبدیل می‌شود و پژوهشگران همچنان گذشته امکان دسترسی به آن را برای تحقیقات خود خواهند داشت.

در سه دهه گذشته تعداد بی شماری از بازماندگان قربانیان شکنجه و ترور در آلمان شرقی برای کسب اطلاع از سرنوشت بستگان خود به آرشیو سازمان امنیت مراجعه کردند. همچنین دسترسی به پرونده‌های این آرشیو سبب شد که تعداد زیادی از همکاران سرویس مخفی آلمان شرقی و جاسوسان و خبرچینان آن در آلمان غربی شناسائی و افشا شوند.

رئیس آرشیو سازمان امنیت آلمان شرقی در یک مصاحبه مطبوعاتی به مناسبت پایان کار این نهاد ضمن ابراز رضایت از عملکرد آن در سال‌های گذشته گفت که در عین حال برای گفت و گو با قربانیان و عاملان سازمان امنیت که پرونده‌های آن‌ها در آرشیو نگهداری می‌شد، تلاش بسیار کمی صورت گرفته است.

وی اما بر این باور است که کار روی گذشته سازمان امنیت، به رغم انتقال پرونده‌ها به ارشیو فدرال و تعطیل نهاد فعلی، از سوی خانواده‌ها ادامه خواهد یافت. چنان که تاکنون تعداد بی شماری از بازماندگان دسترسی و مطالعه پرونده‌ها را درخواست کرده‌اند.

آرشیو اشتازی تحت مدیریت قربانی اشتازی

پس از وحدت دو آلمان در اکتبر سال ۱۹۸۹ روشنفکران آلمان تا تاسیس آرشیو سازمان امنیت راه دشواری را پیمودند. تا سال ۱۹۹۰ جامعه آلمان در زمینه نحوه برخورد با پرونده‌های اشتازی با چالش بزرگی روبرو بود.

بخشی از اتباع آلمان شرقی، به ویژه هواداران سابق حزب واحد سوسیالیستی، معتقد به ضرورت نگهداری پرونده‌ها نبودند.

رونالد یان، آخرین رئیس این نهاد، یکی از مخالفان سرسخت حکومت به ظاهر سوسیالیستی آلمان شرقی بود که برخلاف میل خود در سال ۱۹۸۳ تابعیت آلمان شرقی را از دست داده و به آلمان غربی تبعید شده بود.

رونالد یان که از آغاز برای نگهداری اسناد محرمانه آلمان شرقی تلاش زیادی کرده بود، در سال ۲۰۱۱ از سوی مجلس فدرال آلمان به عنوان سومین مدیر آرشیو اشتازی مسئولیت اداره این نهاد را به عهده گرفت و طی ده سال گذشته در این سمت باقی ماند.

یان در یکی از مصاحبه‌های گذشته خود گفته بود که آرشیو سازمان امنیت آلمان شرقی نقش بسیار مهمی در تاریخ دموکراسی آلمان دارد و باید برای همیشه محفوظ بماند. او اکنون انتقال این نهاد به آرشیو فدرال آلمان را دستیابی به این هدف ارزیابی می کند.

یک صد کیلومتر قفسه کاغذ

آلمان فدرال در پایان سال ۱۹۹۱ «قانون اسناد اشتازی» را از تصویب گذراند. بر اساس این قانون هر کس حق بازبینی از پرونده‌های سازمان امنیت آلمان شرقی را دارد.

به گزارش رسانه‌های آلمانی از آن زمان تا امروز ۲ میلیون و ۱٧۰ هزار شهروند پرونده‌های این آرشیو را مورد بازبینی قرار داده‌اند. این آرشیو شامل ۱۶ هزار کیسه بزرگ است که اغلب آن‌ها نیاز به طبقه بندی و بازسازی دارند.

تاکنون تنها ۵۲۹ کیسه از پرونده‌های سازمان امنیت آلمان شرقی به طور کامل بازسازی شده است. محاسباتی که تاکنون انجام شده نشان می‌دهد که برای کنار هم چیدن محتوای ۱۶ هزار گونی کاغذ، به ۱۰۰ کیلومتر قفسه نیاز است.