مرگ تئودوراکیس: نمایندۀ موسیقی یونان، نماد مبارزۀ سیاسی

میکیس تئودوراکیس، آهنگساز یونانی، نماد مبارزه با رژیم‌های دیکتاتوری و نمونه‌ای برجسته از آنچه که در سدۀ بیستم به "هنرمند متعهد" معروف شد، در ٩۶ سالگی درگذشت. دو موسیقی فیلم‌ - "زوربای یونانی" و "زِد" (Z) -جایگاه تئودوراکیس را در موسیقی معاصر، و فراتر از آن، در حافظۀ مشترک جهانی، ثبت کرده است.

تئودوراکیس در سال ۲٠۱٨ - او در اواخر عمر حتی با صندلی چرخدار در تجمعات و اعتراضات شرکت می‌کرد ANGELOS TZORTZINIS AFP/File

روز پنجشنبه ۲ سپتامبر/۱۱ شهریور، مسئولان بیمارستانی در آتن، خبر درگذشت هنرمند بزرگ یونانی را تأیید کردند. او در سالهای اخیر از مشکلات قلبی در رنج بود.

تئودوراکیس بدون تردید مشهورترین آهنگساز یونانی در سطح جهانی است. اما در میان هم‌وطنانش، شخصیت وی به عنوان "نماد مقاومت سیاسی" نیز بسیار مورد احترام است.

تئودوراکیس طی جنگ داخلی کشورش که در ادامۀ جنگ جهانی دوم رخ داد، در کنار کمونیست‌ها ایستاد و تا پایان عمر نیز از این ایدئولوژی سیاسی دست برنداشت. او که در آغاز جنگ داخلی (۱٩۴۶) بیست و یکی دو سال بیشتر نداشت، مدتی را در بازداشت گذراند و به زندان مخوف جزیرۀ "ماکرونیسوس" انتقال یافت و در آنجا تحت شکنجه‌های هولناک قرار گرفت.

بعد از پایان جنگ داخلی، تئودوراکیس دیپلم موسیقی خود را از کنسرواتوار آتن دریافت کرد و سپس چند سالی به پاریس رفت و تحصیل موسیقی را ادامه داد. تئودوراکیس به خانواده‌ای مرفه تعلق داشت و موسیق را از سالهای کودکی آموخته بود. نخستین قطعات وی در دوران نوجوانی ساخته شده. اما اولین آثار ضبط‌شدۀ او، قطعاتی است که روی اشعار برخی شاعران معاصر یونانی آفریده است. وی در همین دوران چند کوارتت زهی و آثار سمفونیک نیز نوشت، تا اینکه در سال ۱٩۶۴، میکائیل کاکویانیس، فیلمساز هم‌وطنش از او خواست که موسیقی فیلم "زوربای یونانی" را بنویسد...

بازگشت سالهای سیاه

تئودوراکیس که با موسیقی "زوربا" شهرت بین‌المللی یافته بود، بعد از چند سال اقامت در فرانسه به کشورش بازگشت و به عنوان نمایندۀ پارلمان انتخاب شد، اما سه سال بعد، بلافاصله بعد از کودتای نظامی و استقرار دیکتاتوری معروف به "حکومت سرهنگ‌ها"، دوباره به زندان افتاد (۱٩۶۷). در طول این دوره بازداشت بود که کوستا-گاوراس از وی خواست موسیقی فیلم "زد" را بنویسد. اما تئودوراکیس که در زندان امکان فعالیت حرفه‌ای نداشت، به همکارانش توصیه کرد که از میان آثار موجودش قطعاتی را برای فیلم انتخاب کنند. تم اصلی موسیقی فیلم "زد" شاید از موسیقی "زوربا" هم مشهورتر شد. اگر رقص "زوربا" به عنوان کلیشۀ موسیقی یونانی شهرت جهانی یافت، موسیقی "زد" نیز با تمامی جنبش‌ها و مبارزات سیاسی – از آمریکای لاتین گرفته تا خاورمیانه – همراه شد.

تئودوراکیس که در سالهای بعد از کودتا در زندان بود، بعد از حدود دو سال حبس، به لطف فشارهای بین‌المللی آزاد شد و کشور خود را دوباره ترک کرد. با سقوط رژیم دیکتاتوری، وی به یونان بازگشت و یک بار دیگر وارد پارلمان شد. اما ناکامی‌های مکرر سیاسی دولت‌های یونان، بالاخره او را از نمایندگی نومید کرد. او از اوائل دهۀ ۱٩٩٠ به خانه‌اش در آتن پناه برد و تا پایان عمر از فعالیت‌های حزبی کناره گرفت.

مقاومت تا آخرین لحظه

تئودوراکیس اما هیچگاه روحیۀ سیاسی و اعتقاد به مبارزه را از دست نداد و حتی در بحران اقتصادی و مالی عظیم کشورش که از سال ۲٠۱٠ شروع شد، در تظاهرات و راه‌پیمایی‌ها شرکت کرد. در این سالهای اخیر، بعضی سخنان بسیار تند او جنجال‌‌برانگیز شد. موضع‌گیری‌های او در انتقاد از اسرائیل و دفاع از فلسطینیان حتی اتهام "یهودستیزی" را به وی چسباند. تئودوراکیس که چند سال قبل، جرج بوش را با هیتلر مقایسه کرده بود، در مورد ناآرامی‌ها و نابسامانی‌های یونان به رهبران سیاسی کشورش هشدار می‌داد که "کسانی که با مردم مثل آشغال رفتار می‌کنند، بدانند که همین آشغال‌ها می‌توانند به دینامیت تبدیل شوند". در سال ۲٠۱۲ که تظاهرات آتن به خشونت کشیده شد، تئودوراکیس ٨۷ ساله سخت از گاز اشک‌آور آسیب دید اما باز هم از شرکت در راه‌پیمایی‌ها و تجمعات دست نکشید.

اگرچه امروزه نام تئودوراکیس بلافاصله یادآور "زوربا" و "زد" است، اما مردم یونان آثار او را که بر اساس اشعار پابلو نرودا یا شاعر بزرگ یونانی، اودیسیاس الیتیس (برندۀ نوبل ادبیات ۱٩۷٩) ساخته شده، نزدیک‌تر به خود إحساس می‌کنند.

تئودوراکیس در دوباره جان گرفتن موسیقی‌های سنتی یونان نیز نقش اساسی دارد. سبک "ربتیکو" که زمانی به دلایل سیاسی خاموش شد، به لطف تلاش‌های تئودوراکیس به نسل‌های بعدی انتقال یافت.

تئودوراکیس از تنها ازدواج خود صاحب یک پسر و یک دختر بود.