آنگلا مرکل پس از شانزده سال حکومت در مراسمی رسمی با شهروندان آلمانی خداحافظی کرد

با برگزاری قدیمی ترین و پرشکوه ترین مراسم نظامی تاریخ آلمان روز پنجشنبه ٢ دسامبر/ ١١ آذر، مردم این کشور با قدرتمندترین و در عین حال کم ادعاترین سیاستمدار زن تاریخ معاصر خود، آنگلا مرکل خداحافظی کردند. مراسم تودیع با حضور رئیس جمهوری، وزیران چهار کابینه مرکل، همسران آن‌ها و گروهی از شخصیت‌های سیاسی دیگر در محل وزارت دفاع آلمان برگزار و همزمان از شبکه دوم تلویزیون آلمان پخش شد. هنگام پخش این مراسم، ده‌ها میلیون آلمانی پای تلویزیون نشسته بودند تا با زنی خداحافظی کنند که اگر مراسم ادای سوگند جانشین او در مجلس فدرال تا ١٧ دسامبر عقب می‌افتاد، رکورد طولانی ترین دوران صدراعظمی آلمان را شکسته بود. تنها هلموت کُهل با ١۶ سال و ٢۶ روز حکومت، ١١ روز بیش از او در قدرت ماند.

آنگلا مرکل در مراسم رسمی خداحافظی با شهروندان آلمانی ـ ٢ دسامبر ٢٠٢١ © DW screenshot

آنگلا مرکل از فردای برگزاری انتخابات پارلمانی در روز ٢۶ سپتامبر امسال دیگر نه به عنوان صدراعظم، بلکه به عنوان سرپرست دولت رهبری آلمان را به عهده دارد. ماموریت او در عمل روز هشتم دسامبر با ادای سوگند اولاف شولتس در مجلس فدرال به عنوان صدراعظم جدید پایان می‌یابد، هر چند مراسم تودیع وی شش روز زودتر برگزار شد.

بخش عمده مراسم، به اجرای«Zapfenstreich  بزرگ» به وسیله گروه موزیک ارتش آلمان اختصاص داشت. این مراسم از قرن شانزدهم میلادی تنها برای غیرنظامیانی اجرا می‌شود که دارای جایگاهی ویژه در تاریخ آلمان باشند. مرکل، به عنوان هشتمین صدراعظم آلمان، با کارنامه‌ای وزین حتی در نگاه بسیاری از منتقدان خود یکی از معتبرترین این شخصیت‌ها است.

کناره گیری داوطلبانه از قدرت

آنگلا مرکل تنها صدراعظم آلمان است که پس از چهار دوره پیروزی در انتخابات به خواست خود و بدون شکست قدرت را ترک می‌کند. هفت صدراعظم پیشین آلمان، همه پس از شکست از رقبا صحنه سیاسی کشور را ترک کرده‌اند. مرکل رفتار قهرمانی را پیشه کرد که ترجیح می‌دهد در اوج شهرت و پیش از آن که طعم تلخ شکست را بچشد صحنه را ترک کند. او یکسال پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی امسال با قاطعیت اعلام کرد که به سن بازنشستگی رسیده و دیگر نامزد مقام صدراعظمی نخواهد شد.

در رسانه‌های آلمانی پیرامون شخصیت و عملکرد مرکل تفسیرهای بی شماری منتشر شده است. او را از جمله نماد «قدرت میانه روی در رهبری جامعه» معرفی کرده‌اند. زنی که توانست در ١۶ سال ماموریت خود در هر کابینه بنا به ضرورت با حزب یا احزابی وارد ائتلاف شود که ایجاد تفاهم با آن‌ها و حفظ دولت تا پایان دوره چهار ساله آسان نبود. به ویژه ائتلاف او به عنوان رهبر اتحاد دموکرات مسیحی با یک رقیب تاریخی مثل حزب سوسیال دموکرات در چهارمین دولت، در آغاز ائتلافی شکننده ارزیابی می‌شد، اما به رغم برخی اختلاف نظرهای آشکار، این دولت نیز مسئولیت خود را تا پایان بدون تنش انجام داد. اولاف شولتس که قرار است یک هفته دیگر به عنوان صدراعظم جدید سوگند ادا کند، در دولت چهارم مرکل قائم مقام وی و وزیر دارائی آلمان بود.

پرانرژی تا آخرین ساعت

مرکل حتی تا ساعاتی پیش از شرکت در مراسم پرشکوه تودیع چهره‌ای پرانرژی و جدی از خود نشان داد. او، بعد از ظهر پنجشنبه، همراه با جانشین سوسیال دموکرات خود اولاف شولتس در کنفرانس ویدئوئی نخست وزیران ١۶ ایالت فدرال آلمان برای تنظیم مقررات مربوط به مهار کرونا شرکت کرد و سپس خود را از کاخ صدراعظمی به محل وزارت دفاع در برلین رساند.

در همین روز هفته نامه فوکوس نوشت: «سیاستمداری بازنشسته می‌شود که در سال‌های گذشته همواره زیر فشار بود. مرکل باید هر روز خود را برای نشست هیئت دولت،  مذاکرات، معاملات و شرایط اضطراری آماده می‌کرد. او باید در هر ثانیه در دسترس می‌بود تا سرنوشت کشور را هدایت کند. اکنون برای نخستین بار پس از ١۶ سال صدراعظم می‌تواند لم بدهد و سیاست را به سیاستمداران دیگر بسپارد».

در ماه ژوئیه امسال هنگام اعطای دکترای افتخاری دانشگاه جان هاپکینز آمریکا به آنگلا مرکل خبرنگاری از وی پرسید که در پایان دوران صدراعظمی خود چه خواهد کرد؟ پاسخ‌ها از او چهره‌ای ارائه می‌داد که دور از خودپرستی می‌خواهد مثل یک انسان کاملا عادی زندگی کند: «اول مدتی استراحت می‌کنم، کتاب می‌خوانم، خستگی در می‌کنم تا بعد بتوانم فکر کنم چه باید کرد. هیچ مسئولیت سیاسی نمی‌پذیرم، اما از فعالیت روی پروژه‌های مورد علاقه خودم غافل نخواهم شد و به همه شهرهائی که دانشگاه‌هایشان به من دکترای افتخاری اعطا کرده‌اند سفر خواهم کرد و با دانشجویان همان دانشگاه‌ها به گفت و گو خواهم نشست».

به نوشته هفته نامه فوکوس در ١۶ سال دوران صدارت مرکل ١٩ شهر در ١٣ کشور جهان به او دکترای افتخاری اعطا کرده‌اند که تل آویو و سئول در شمار آن‌ها هستند.

ترامپ و پوتین سخت ترین همصحبت‌ها

مجله فوربس از مرکل به عنوان قدرتمندترین زن جهان نام برده است. بر این توصیف باید افزود که  مرکل در عین حال تنها سیاستمدار قدرتمند جهان بود که هرگز به ترس از جنگ دامن نزد، بلکه در اوج بحران‌هائی که می‌توانست به تنش‌های نظامی یا فروپاشی اتحادیه اروپا بیانجامد، در نقش یک میانجی موثر ظاهر شد. در دوران ١۶ ساله صدارت او سیاستمداران بی شماری بر کشورهای قدرتمند جهان حکومت کردند که برخی از آن‌ها، از جمله دونالد ترامپ، ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان شخصیت‌هائی پیچیده داشتند و یا دارند و کنار آمدن با آن‌ها کار ساده‌ای نبود. اما مرکل با سیاست میانه روانه و خلق و خوی منعطف خود حتی آن‌ها را نیز وادار به احترام کرد.

بحران مستغلات و بانک‌های آمریکا، بحران یونان که می‌توانست حوزه یورو را با شکست روبرو کند، بحران الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه، سیاست پناهندگی، بحران شرق اوکراین و در آخرین سال‌ها بحران کرونا چنان دولت‌های دوم تا چهارم مرکل را درگیر خود کردند که امروز اگر از او به عنوان «قهرمان حل بحران‌ها» یاد شود، اغراق نشده است.

خاطرات ٣٢ سال حضور سیاسی

بیشتر مفسران آلمانی پیش‌بینی کرده‌اند که نوشتن خاطرات ٣٢ سال فعالیت سیاسی مرکل در مقام دبیرکلی حزب، نمایندگی مجلس، وزارت و صدراعظمی بی تردید یکی از سرگرمی‌های مهم او در دوران بازنشستگی خواهد بود. زنی که با این همه سابقه همچنان همراه با همسرش پرفسور یوآخیم زاور در یک آپارتمان اجاره‌ای در برلین زندگی می‌کند، در آلمان شرقی سوسیالیستی سابق زیر نظر یک پدر کشیش بزرگ شد، در آستانه فروریختن دیوار برلین به حزب دموکرات مسیحی پیوست، به عنوان تحصیلکرده رشته فیزیک وارد عالم سیاست شد و ١۶ سال جامعه‌ای را اداره کرد که دست کم به لحاظ اقتصادی یکی از بزرگترین کشورهای جهان محسوب می‌شود.

مرکل پس از حضور در صدها نشست بین‌المللی، دیدار و گفت و گو با ده‌ها سیاستمدار برجسته جهان و مراوده و تبادل نظر با دانشگاهیان و کنشگران انجمن‌های غیردولتی بی شمار، بی گمان گفتنی‌های زیادی دارد که با استقبال میلیون‌ها تن در آلمان و خارج از این کشور روبرو خواهد شد.

از آنگلا مرکل پرسیده‌اند که با کت‌های بلیزر خود که در طول ١۶ سال رنگ‌های متنوعی داشته‌اند، اما فرم آن‌ها یکسان مانده است، چه خواهد کرد؟

پاسخ او، شاید تعجب برانگیز باشد، اما بازهم نشان می‌دهد که آلمانی‌ها روز دوم دسامبر امسال با کم حاشیه ترین و کم ادعاترین صدراعظم تاریخ خود خداحافظی کرده اند. او گفته است: «سر فرصت یکی یکی می‌اندازمشان توی کانتینرهای مخصوص لباس‌های کهنه».

روزی که در حافظه جمعی آلمانی‌ها می‌ماند

هنگامی که مراسم رژه و اجرای سرود ملی در وزارت دفاع برگزار می‌شد، همسر مرکل و خانم آنه گرت کرامپ کارنباور وزیردفاع آلمان در سمت چپ و راست او نشسته بودند و میلیون‌ها آلمانی این مراسم را از تلویزیون تماشا می‌کردند.

با این استقبال بعید به نظر می‌رسد روز دوم دسامبر سال ٢٠٢١ در حافظه جمعی آلمانی‌ها ماندنی نشود. به ویژه زنان آلمان فراموش نخواهند کرد که حضور مرکل در صدر کشورشان چقدر سبب تحکیم موقعیت آن‌ها شده است. او در جامعه‌ای که هنوز بندهای مردسالاری را به دست و پا می‌کشید، توانست بر اعتماد به نفس زنان بیافزاید. آنگلا مرکل راه را چنان هموار کرد که هم اکنون اورزولا فون در لاین به عنوان یکی از زنان نزدیک به او بر کرسی ریاست کمیسیون اروپا تکیه زده و آنه گرت کرامپ کارنباور همراه دیگر او وزارت دفاع آلمان را اداره می‌کند.

درصد زنان در سال ٢٠٠۵ در مجلس فدرال نزدیک به ٣٣ درصد بود، در انتخابات پائیز امسال به حدود ٣۵ درصد رسید. بسیاری از منتقدان مرکل می‌گویند که او در زمینه افزایش تعداد زنان در رهبری بخش خصوصی اقدام موثری نکرد.