نقش دریای خزر در جنگ اوکراین چه می‌تواند باشد؟

با وجود فاصلۀ جغرافیایی زیاد میان دریای خزر و سواحل اوکراین، نیروی دریایی روسیه روز به روز بیشتر از آب‌های خزر بهره‌برداری نظامی می‌کند. در صورتی که جنگ اوکراین به درازا بکشد، روسیه خواهد توانست از دریای خزر به عنوان محل پرتاب موشک و همچنین انباری برای شناورهای کوچک خود استفاده نماید.

احتمال دارد که با ادامۀ جنگ اوکراین، اهمیت استراتژیک دریای خزر افزایش یابد AP - Vahid Salemi

نیروی دریایی روسیه در خزر حدود بیست ناوچه و قایق را شامل می‌شود. اما آنچه برای روس‌ها اهمیت زیادی یافته است، امکان شلیک موشک از آبها و یا از آسمان خزر است.

نزدیک به ده روز قبل (۲۳ آوریل)، موشک‌هایی که به شهر اودسا اصابت کرد و دست کم پنج نفر را کشت، توسط هواپیماهای روسی و از درون حریم هوایی خزر شلیک شده بود.

در سال ۲٠۱۵، هنگامی که قوای روس به طور جدی وارد کارزار سوریه شد، موشک‌های بالیستیک روسیه برای نخستین بار از دریای خزر خاک سوریه را هدف گرفتند.

به نظر می‌رسد که از آن زمان به بعد، مسکو ارزش استراتژیک دریای خزر را بهتر فهمیده است. به گفتۀ ایگور دولانوئه، کارشناس نیروی دریایی روسیه، حجم نیروهای روس در خزر زیاد نیست اما استفاده از این منطقه به عنوان "فضای پرتاب" کم‌کم بیشتر می‌شود.

یک ناخدای نیروی دریایی فرانسه نیز معتقد است که این نوع استفاده از خزر، "یک تغییر راهبردی اساسی" به شمار می‌آید. به گفتۀ وی تا چند سال قبل دریای خزر یک "حوضچۀ تزیینی" محسوب می‌شد، اما امروزه ارزش استراتژیک آن بسیار بالاست.

در عین حال، دریای خزر می‌تواند برای روسیه نقش انبار یا "پارکینگ" شناورهای کوچک را داشته باشد. قایق‌ها یا ناوچه‌های سبک روس می‌توانند از طریق کانال‌های "پنج دریا" از خزر به دریای سیاه منتقل شوند.

شبکۀ پنج دریا چیست؟

نظام "پنج دریا" که عنوان رسمی آن در زبان روسی "سیستم یکپارچۀ آب‌های عمیق بخش اروپایی روسیه" است، یک شبکۀ کشتی‌رانی است که پنج دریای خزر، بالتیک، سفید، سیاه و آزوف را به یکدیگر وصل می‌کند. این شبکه که بخش‌هایی از رودخانه‌های ولگا، دُن و چند رود دیگر را در بر می‌گیرد در زمان اتحاد جماهیر شوروی ساخته شد. عمق متوسط شبکه بیش از چهار متر نیست و به همین دلیل کشتی‌های بزرگ در آن رفت و آمد نمی‌کنند. با اینحال حدود دو سوم ترافیک آبی داخلی روسیه توسط سیستم پنج دریا تأمین می‌شود.

به گفتۀ مایکل پترسن، مدیر بخش مطالعات دریایی روسیه در یکی از کالج‌های نظامی آمریکا، "برخی از شناورهای روسی طوری طراحی شده که قابلیت حرکت در تمام قسمت‌های شبکۀ پنج دریا را داشته باشند". بدین ترتیب، با اینکه دریای خزر حدود هزار کیلومتر با دریای آزوف (جنوب شرقی اوکراین) فاصله دارد، اما روسیه می‌تواند ناوچه‌های پرتاب موشک را از خزر به آزوف بفرستد. ایگور دولانوئه نیز معتقد است که دریای آزوف می‌تواند "نهانگاه" ناوچه‌هایی بشود که به تدریج از خزر به آنجا انتقال می‌یابد.

نقش ترکیه و آذربایجان

با شروع جنگ اوکراین، ترکیه تنگه‌های بسفر و داردانل را بست. اگر زمانی آنکارا تصمیم به گشایش تنگه‌ها بگیرد، آنگاه کشتی‌های آمریکایی یا انگلیسی خواهند توانست عازم دریای سیاه و سواحل اوکراین بشوند. در این حالت، روس‌ها نیز به تقویت نیروهای خود در دریای آزوف (متصل به دریای سیاه) و استفادۀ بیشتر از شبکۀ ارتباطی دریاهای آزوف - سیاه - خزر خواهند پرداخت.

در این میان، کارشناسان دریایی سیاست‌های آذربایجان را نیز با کنجکاوی دنبال می‌کنند. تاکنون الهام علی‌اف بی‌طرفی نسبی خود را میان روسیه و اوکراین حفظ کرده است. اما با توجه به فشارهای دوجانبۀ پوتین و اردوغان، معلوم نیست که باکو بتواند در این موقعیت باقی بماند. اما اگر زمانی آذربایجان تصمیم به پشتیبانی از اوکراین بگیرد (یا ناچار به این کار شود)، روسیه خواهد توانست از طریق دریای خزر درسی به الهام علی‌اف بدهد.