سفر جو بایدن به خاورمیانه و مشکل ایران: شکست مذاکرات اتمی برای واشنگتن به منزلۀ ورود به ناشناخته است

جو بایدن از روز ۱۳ ژوئیه سفرهای خاورمیانه‌ای خود را آغاز می‌کند و به اسرائیل، کرانۀ باختری و عربستان سعودی خواهد رفت. رئیس‌جمهوری آمریکا کوشش خواهد کرد تا اتحاد میان اسرائیل و کشورهای عرب را محکم‌تر کند، مواجهه با ایران را سر و سامان دهد و به طور کلی اعتماد مخدوش رهبران منطقه را به واشنگتن بازگرداند. به نوشتۀ روزنامۀ لوموند، این در حالی است که اسرائیل در کار مواجهه با ایران، از تعلل و بی‌عملی واشنگتن سخت نگران است.

جو بایدن در حال تماشای اولین تصاویر مخابره‌شدۀ تلسکوپ جیمز وب AP - Evan Vucci

لوئی اَمبِر، فرستادۀ روزنامۀ لوموند به بیت‌المقدس می‌نویسد که در گفتگوهای آیندۀ یائیر لاپید نخست‌وزیر اسرائیل با بایدن، الزاماً اختلاف اساسی دو طرف در مورد ایران مطرح خواهد شد: از نگاه اسرائیل، آمریکایی‌ها تاکنون نتوانسته‌اند برای دفع خطر اتمی ایران کار مفیدی بکنند. اما جو بایدن هم هنوز حاضر نیست شکست قطعی برجام را بپذیرد و همچنان به مذاکره دل بسته است.

به عقیدۀ روزنامه‌نگار لوموند، کاخ سفید اگر شکست مذاکرات را قبول کند با وضعیتی ناشناخته و مبهم مواجه خواهد شد. اما اسرائیل مدام گوشزد می‌کند که حتی اگر برجام معتبر شناخته شود، طبق نصّ آن، برخی محدودیت‌های برنامۀ اتمی ایران باید ده سال بعد از توافق – یعنی در سال ۲٠۲۵ - لغو شود. به همین دلیل اسرائیلی‌ها اصرار دارند که واشنگتن بدون اتلاف وقت پرونده را به شورای امنیت ارجاع دهد و مداخلۀ نظامی را تدارک ببیند.

اسرائیلی‌ها هشدار می‌دهند که مذاکرات احیای برجام مطلقاً پیشرفت برنامۀ اتمی ایران را کند نکرده. آنها از بی‌نتیجه ماندن مذاکرات اخیر دوحه نیز بسیار عصبانی‌اند. آنان از خود می‌پرسند: "واشنگتن تا کی می‌خواهد به روی خود نیاورد؟"

اما مقامات آمریکایی می‌دانند که اگر شکست مذاکرات احیای برجام را بپذیرند، خواه نا‌خواه به بحرانی دیگر دامن خواهند زد. به گفتۀ یک دیپلمات اروپایی "آقای بایدن نمی‌تواند شروع یک بحران جدید را به گردن گیرد. مسئله اینست که دولت او طرح بدیلی را (در صورت شکست مذاکرات) آماده ندارد".

علاوه بر این جو بایدن می‌داند که احالۀ پرونده به شورای امنیت یعنی مداخلۀ چین و روسیه را پذیرفتن: به احتمال بسیار زیاد مسکو و پکن که مشتری نفت ایران‌اند، هر نوع تصمیم قاطعانه علیه ایران را در شورای امنیت وتو خواهند کرد. در این صورت، برای آمریکا که گرفتار جنگ اوکراین نیز هست، راه زیادی باقی نمی‌ماند. مگر آن که بپذیرد بدون موافقت شورای امنیت و بدون هیچ مشروعیت بین‌المللی به ایران حمله کند.

اسرائیل و گزینۀ دشوار عملیات نظامی علیه ایران

یوآو روزنبرگ تحلیل‌گر سابق سازمان اطلاعات نظامی اسرائیل می‌گوید: "ایرانی‌ها به مرحله‌ای رسیده‌اند که آرزویش را داشتند. اگر به سال ۲٠۱۵ برگردید و به هر یک از مذاکره‌کنندگان آن زمان بگویید که ایران اورانیوم با غلظت ۶٠درصد تولید می‌کند، سانتریفیوژهای نسل جدیدش را به کار انداخته و مشغول آزمایش اورانیوم فلز است، همه خواهند گفت کار تمام شده؛ یعنی ایران می‌تواند به اورانیوم لازم برای تولید سلاح اتمی دسترسی داشته باشد"...

یک منبع اسرائیلی می‌گوید اخیراً یائیر لاپید در محافل خصوصی اعتراف کرده که "اگرچه برجام توافق خوبی نبود، اما خروج آمریکا از برجام، اوضاع را بدتر کرد"...

روزنامۀ لوموند با یادآوری ترور متخصصان ایرانی و خرابکاری‌ در تأسیسات اتمی ایران می‌نویسد که اسرائیل به هر وسیله با برنامۀ اتمی ایران مقابله می‌کند اما قادر نیست اقدامی قطعی برای نابودی مراکز اتمی  انجام دهد، زیرا به گفتۀ دیپلمات‌های اروپایی "آمریکا چنین امکانی را به اسرائیل نمی‌دهد". گفته می‌شود که نظامیان اسرائیلی‌ از آمریکا خواستار هواپیماهای سوخت‌‌رسان شده‌اند. هواپیماهایی که بتوانند در حین پرواز، جنگنده‌های اف-۳۵ را تغذیه کنند. آنها همچنین خواهان بمب‌هایی هستند  که قادر به نفوذ در تأسیسات زیرزمینی باشد. ولی جو بایدن فعلاً حاضر به برآوردن این خواسته‌های اسرائیل نیست.

از طرف دیگر، چنان که مقامات کابینۀ نفتالی بنت گفته بودند، ارتش اسرائیل برای اجرای عملیات نظامی علیه ایران آمادگی فوری ندارد. اما به فرض که چنین حمله‌ای آماده شود، اسرائیل باید به فکر پیامدهای آن، از جمله جنگ با حزب‌الله و حماس هم باشد. لوموند سؤال می‌کند که در چنین شرایطی، اسرائیلی‌ها باید از خود بپرسند که آیا نمی‌توان فرض "ایران با قابلیت ساخت سلاح اتمی" را پذیرفت و به نوعی تعادل همراه با تهدید (بازدارندگی) تن داد؟

بازسازی اعتماد از دست رفته

روشن است که جو بایدن در سفر به خاورمیانه با پرونده‌های متعدد و بسیار دشواری درگیر خواهد بود. بسیاری از سیاست‌های آمریکا در سال‌های اخیر، از جمله اشغال عراق در سال ۲٠٠۳، حمایت از جنبش‌های معروف به "بهار عرب"، امضای برجام با ایران و بالاخره حذف حوثی‌های یمنی از فهرست سازمان‌های تروریستی، باعث شده که در کاخ‌های امرای عرب دلخوری‌های فراوانی از واشنگتن انباشته شده باشد. یکی از علائم کاهش نفوذ آمریکا در خاورمیانه کم‌‌محلی رهبران منطقه به واشنگتن و بی‌اعتنایی آنها به تحریم‌هایی است که آمریکا علیه روسیه وضع کرده است. نه اسرائیل، نه اردن و نه دولت‌های عرب حوزۀ خلیج فارس، هیچکدام این تحریم‌ها را رعایت نکرده‌اند.

دان شاپیرو کارشناس و سفیر پیشین آمریکا در اسرائیل به روزنامۀ لوموند می‌گوید: "کشورهای منطقه نیاز دارند که به آمریکا اطمینان داشته باشند و بدانند که آمریکا برای حفظ امنیت آنها، در کنارشان قرار دارد. در مقابل، آنها هم باید به واشنگتن اطمینان دهند که برای تأمین انرژی، به رغم کارشکنی‌های روسیه و چین، با آمریکا همکاری می‌کنند".

بدین ترتیب شاید دشوارترین مأموریت جو بایدن در سفرهای آیند‌ه‌اش به خاورمیانه بازسازی اعتماد از دست رفته باشد.