مخالف‌خوانی روسیه و ایران در کنفرانس خلع سلاح اتمی

بعد از چهار هفته بحث و تبادل نظر، کنفرانس خلع سلاح اتمی سازمان ملل متحد نتوانست یک بیانیۀ مشترک صادر کند. دلیل اصلی این ناکامی، مخالفت روسیه با متن بیانیه بود که از نظر مسکو "سیاسی" و مغرضانه ارزیابی شده است. این در حالی است که نیروگاه "زاپوریژیا" - بزرگ‌ترین نیروگاه اتمی اروپا - در جنگ اوکراین به یک وسیلۀ اعمال فشار سیاسی تبدیل شده و نگرانی‌های زیادی را دامن زده است.

نمایندگان جمهوری اسلامی ایران در روز گشایش کنفرانس خلح سلاح اتمی، هنگام سخنرانی آنتونی بلینکن - اسدالله اشراق جهرمی در سمت راست تصویر. AP - Yuki Iwamura

از روز اول اوت/۱٠ مرداد، نمایندگان ۱٩۱ کشوری که پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را امضا کرده‌اند در مقر سازمان ملل در نیویورک گرد آمده بودند تا در بارۀ خلع سلاح اتمی و افزایش همکاری‌های بین‌المللی برای کاربرد صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای به گفتگو بنشینند. اما سرانجام به رغم چهار هفته تبادل نظر و تأخیر در برگزاری جلسۀ نهایی، این کنفرانس نتوانست به یک موضع مشترک برسد.

علت ناکامی کنفرانس، اعتراض نمایندۀ روسیه بود که از "عدم تعادل" پیش‌نویس بیانیه شکایت کرد. از نظر او متن ۳٠ صفحه‌ای که برای امضاء آماده شده بود، در برخی موارد "به شکل خجالت‌آوری موضع‌گیری سیاسی داشت"...

اشارۀ نمایندۀ روسیه به قسمت‌هایی از متن بود که در مورد "فعالیت‌های نظامی در اطراف نیروگاه‌های اتمی اوکراین و به ویژه نیروگاه زاپوریژیا" نگرانی شدید ابراز شده است.

نیروگاه زاپوریژیا که در اوکراین قرار دارد، در گیر و دار جنگ به دست نیروهای روس افتاد. در چند ماه اخیر، حداقل سه آتش‌سوزی در ساختما‌نهای اداری و در اطراف نیروگاه رخ داده است. در آخرین مورد، بمباران‌های روسیه در همین دو روز قبل، مسئولان نیروگاه را ناچار کرد تا آن را به کلی از مدار برق اوکراین خارج کنند.

آژانی بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون چند بار در مورد خطر یک سانحۀ اتمی هشدار داده است. اما روسیه و اوکراین، مسئولیت این وضعیت را متقابلاً به گردن یکدیگر می‌اندازند. در عین حال هر دو طرف سعی می‌کنند با ترساندن اروپایی‌هابه نفع خود امتیاز بگیرند. احتمال دارد که در روزهای آینده، بازرسان آژانس امکان بازدید از محل را به دست بیاورند.

نظر ایران

اسدالله اشراق جهرمی، مدیرکل صلح و امنیت بین المللی وزارت امور خارجۀ ایران نیز در آخرین جلسۀ کنفرانس، "نارضایتی ایران را از محتوای  نامتوازن" پیش نویس بیانیه ابراز کرد و با اشاره به قدرت اتمی اسرائیل گفت: "ایجاد منطقه عاری از سلاح هسته ای در خاورمیانه برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت اساسی دارد"

اشراق جهرمی افزود که کنفرانس خلع سلاح "نباید این حقیقت اساسی را پنهان کند که رژیم اسرائیل تنها طرفی در خاورمیانه است که به ان پی تی (معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای) نپیوسته و از قرار دادن تاسیسات هسته ای خود تحت رژیم پادمان جامع آژانس بین المللی انرژی اتمی خودداری می کند. علاوه بر این، اسرائیل با کمک آمریکا مانع از همه تلاش‌های جدی برای ایجاد منطقه‌ای عاری از سلاح های هسته ای و سایر سلاح های کشتار جمعی در خاورمیانه می شود"...

ناتوانی سازمان ملل

با توجه به این شرایط، کنفرانس خلع سلاح اتمی سازمان ملل البته قادر به هیچ اقدام عملی نیست، اما موضع‌گیری یک‌صدای همۀ کشورها و صدور یک بیانیۀ مشترک می‌توانست ارزش نمادین قابل توجهی داشته باشد. طی این کنفرانس چهار هفته‌ای، برنامۀ اتمی ایران و همچنین آزمایش‌های اتمی کرۀ شمالی نیز به بحث گذاشته شد.

ولی به عقیدۀ بئاتریس فین، مدیر "کارزار بین‌المللی برای نابودی سلاح‌های هسته‌ای" (ICAN)، "واقعیت اینست که بدون بیانیه یا با بیانیه، هیچ فرقی نمی‌کند و هیچ اقدام عملی برای کاهش میزان خطر اتمی انجام نمی‌گیرد". به گفتۀ خانم فین "متن پیش‌نویس کنفرانس سازمان ملل بسیار ضعیف و دور از واقعیت بود و هیچ نوع تعهد جدی در جهت خلع سلاح برای امضا‌کنندگان ایجاد نمی‌کرد".

"کارزار بین‌المللی برای نابودی سلاح‌های هسته‌ای" که در سال ۲٠٠۷ تأسیس شد، یک ائتلاف جهانی متشکل از سازمان‌های غیردولتی است که برای ممنوعیت کامل سلاح اتمی تلاش می‌کند. این سازمان در سال ۲٠۱۷ برندۀ جایزۀ صلح نوبل شد.