در آستانۀ سال نو میلادی: انتقاد پاپ از مصرف‌زدگی و جای خالی "معنویت"

"نتانیاهو دوباره به جنگ می‌رود" عنوان مقاله‌ای است در روزنامۀ هومانیته، در بارۀ انتخابات پیش از موعد اسرائیل که قرار است روز ٩ آوریل – حدود سه ماه و نیم دیگر – برگزار گردد. مسئله اینست که بعد از استعفای پر سر و صدای آویگدور لیبرمن از وزارت دفاع، اکثریت پشتیبان دولت در پارلمان اسرائیل بسیار ضعیف و شکننده شد. در نتیجه ائتلاف حاکم تصمیم گرفت که انتخابات را جلو بیندازد بلکه اکثریت محکم‌تر و گسترده‌تری به دست آورد. حدود چهل روز قبل، لیبرمن برای اعتراض به کنار آمدن دولت با حماس استعفا داده بود. او می‌گفت آتش بس با حماس به معنای ابراز ضعف است و اسرائیل نباید در مقابل این سازمان "تروریست" عقب‌نشینی کند.

ولی در هر صورت دولت نتانیاهو با حماس قراردادی بست و حداقل فعلاً در مرز غزه به آرامشی نسبی دست یافت. اما حالا نتانیاهو باید خود را برای انتخابات پیش‌رس آماده کند. هومانیته می‌نویسد که به احتمال زیاد او با سهولت در این انتخابات برنده خواهد شد زیرا مخالفانش پراکنده و ضعیف‌اند. از حزب کارگر اسرائیل که زمانی حزبی مقتدر و پیشرو بود، اینک سایه‌ای بیش نمانده است. اما پای نتانیاهو در سه پروندۀ فساد هم گیر است و با نیروهای مذهبی متعصب نیز اختلافاتی دارد، با اینهمه به نظر می‌رسد که وی بعد از ده سال رهبری سیاسی، باز هم در رأس دولت اسرائیل باقی خواهد ماند.

صدارت پایدار شینزو آبه

یک نخست‌وزیر دیگر نیز این روزها ششمین سال صدارت خود را آغاز می‌کند: روزنامۀ لیبراسیون می‌نویسد که از سال ١٨٨۵ تاکنون، هیچ نخست‌وزیر ژاپنی شش سال پیوسته در این مقام باقی نمانده بود اما شینزو آبه که از سال ٢٠١٢ صدارت را در دست دارد، به احتمال زیاد حداقل سه سال دیگر هم در این مقام باقی خواهد ماند. علت این پایداری استثنایی چیست؟

به نوشتۀ لیبراسیون شینزو آبه سیاست اقتصادی شجاعانه‌ای را پیش گرفت که اگرچه تاکنون نتایج خیلی بزرگی نداشته اما به هرحال ژاپن را از  رکود و تورم منفی خارج کرده است. نخست‌وزیر ژاپن بر خلاف سیاست‌های رایج امروزی، از افزایش هزینه‌های دولتی و بدهی‌ها پروا نکرد. او در عین حال با اعمال نفوذ در بانک مرکزی ارزش پول ملی یعنی "یِن" را کاهش داد تا صادرات افزایش یابد. و بالاخره بخش سوم سیاست‌های او مجموعه‌ای از اصلاحات است که در جهت ایجاد برابری برای زنان، بهبود آموزش کودکان و بالاخره کمک‌های بیشتر برای افراد سالخورده اجرا شده است. لیبراسیون در پایان گزارش خود از توکیو می‌نویسد که چالش بزرگ ژاپن افزایش رشد اقتصادی است. اگر این رشد چشمگیر باشد، بدهی‌های کشور هم قابل تحمل خواهد بود اما اگر رشد اقتصادی کند و ضعیف باشد، پای ژاپن در چنبرۀ بدهکاری‌های عظیم گرفتار خواهد ماند.

دگرگونی چشم‌انداز سیاسی در اروپا

روزنامۀ لوموند، تیتر اصلی صفحۀ اول را به تحولات سیاست در اروپا اختصاص داده است: پدیده‌ای مشترک در بسیاری از کشورهای اتحادیۀ اروپا شکل گرفته که می‌تواند نگران‌کننده باشد: حزب‌های سیاسی بزرگ و پرسابقه ناتوان شده‌اند و دولت‌ها با اکثریت‌های ضعیف و متزلزل تشکیل می‌شوند. لوموند می‌نویسد در چهارده کشور از بیست و هشت کشور اتحادیه، عناصر تشکیل‌دهندۀ دولت، دارای اکثریت محکم در پارلمان نیستند. مسئله اینجاست که جریان‌های سیاسی قدیمی یا سنتی اروپایی که حاصل تحولات تاریخی درازمدت هستند یعنی جریان‌های محافظه‌کار، سوسیال دموکرات و دموکرات مسیحی، همگی پیر شده و در حال افول‌اند. به همین دلیل، جریان‌های رادیکال یا تندرو فضای بیشتری یافته و در اکثر کشورها خودنمایی می‌کنند. پاسکال دِلویت، استاد علوم سیاسی در دانشگاه آزاد بروکسل به روزنامۀ لوموند می‌گوید: "تغییرات اجتماعی از جمله غیرمذهبی شدن جامعه و افزایش شهرنشینی و البته دگرگونی تقسیم جهانی کار و به طور کلی روند جهانی شدن، باعث شده که حزب‌های سنتی کم‌کم معنای سیاسی خود را از دست بدهند". واقعیت اینست که در میان کارشناسان و اهل اندیشه و فلسفه هم چندان احاطه‌ای نسبت به این تغییرات بی‌سابقه دیده نمی‌شود: هیچکس نمی‌تواند بگوید که ساختار سیاسی در کشورهای دموکراتیک به چه سمتی در حرکت است و چه شکلی به خود خواهد گرفت.

امامان سنی فرانسوی در مراکش آموزش می‌بینند

روزنامۀ لوموند گزارشی دارد از شهر رباط مراکش، از مؤسسه‌ای که حدود دو سال پیش کار خود را آغاز کرده و "انستیتوی محمد ششم" نام دارد. این مؤسسه در واقع نوعی حوزۀ علمیه در قالبی مدرن است. وظیفۀ این مدرسه که بودجۀ آن تماماً توسط دولت مراکش تأمین می‌شود، تربیت امامان سنّی است: نه تنها برای مراکش که کل منطقۀ آفریقای غربی و همچنین برای فرانسه.

مسئولان مساجد فرانسوی می‌گویند در این کشور هیچ جای به‌دردخوری برای آموزش اسلام وجود ندارد و به همین دلیل، اتحادیۀ مساجد فرانسه ۶٧ شهروند فرانسوی را به این مدرسه اعزام کرده تا بعد از سه سال تحصیل، به عنوان امام به کشور بازگردند. این موضوع را اما روزنامۀ لوموند یادآوری نکرده که دولت فرانسه - بخصوص بعد از اوج گرفتن تروریسم اسلامی در اروپا - بسیار نگران رواج اسلام تندرو در برخی مسجدهاست و بنابراین تلاش می‌کند که به نحوی از این جهت خیال خود را راحت کند. اما مشکل اینجاست که در این کشور، لائیسیته اصلی بزرگ و بنیادین است که دست و پای دولت را در امور مربوط به دین و مذهب می‌بندد. اما با توجه به این که دولت مراکش فعلاً در مبارزه با تروریسم اسلامی نقش کلیدی دارد و با توجه به روابط بسیار خوب سیاسی مراکش - فرانسه، به نظر می‌رسد که پاریس بابت آموزش امامان فرانسوی در مراکش خیالش آسوده باشد. به هر حال اگر مراکش قدم به جلو نگذارد، کشورهایی مثل عربستان آماده‌اند که بلافاصله با گشاده‌دستی مدرسه‌ای، دانشگاهی یا مؤسسه‌ای برای پیشبرد امور خیریه و رواج اسلام وهابی در فرانسه یا هر جای دیگر به راه بیندازند.

انتقاد پاپ از حرص و مصرف‌زدگی

روزنامۀ فیگارو بالای صفحۀ اول را به عکس پاپ فرانسیس اختصاص داده و در کنار آن نوشته است: "حملۀ پاپ به مصرف‌زدگی". (یا مصرف گرایی). امسال پاپ در سخنرانی مرسومش به مناسبت میلاد پیامبر مسیحیت به شدت از حرص و ولع آدم‌ها برای مصرف و تجمل انتقاد کرد و گفت: "برای بسیاری از انسانها، داشتن و انباشتن تنها معنای زندگی است. حرص و آز در سراسر تاریخ دیده می‌شود اما امروز به جایی رسیده‌ایم که در کنار ضیافت‌ها و ریخت و پاش‌ها، کسانی به نان شب محتاجند".

روزنامۀ فیگارو که به محافل میانه‌رو و محافظه‌کار کاتولیک نزدیک است در سرمقاله‌اش به سخنان پاپ اشاره دارد و می‌نویسد جنبش جلیقه زردها در فرانسه باعث شد که ناراحتی عمیق جامعه یکباره دیده شود. فیگارو سؤال می‌کند که "به غیر از مصرف، در زندگی خود چه جایگاهی برای امر رایگان و برای بخشایش منظور کرده‌ایم؟ کدام آرمان، افراد جامعه را به یکدیگر پیوند می‌دهد؟"

سرمقاله‌نویس فیگارو در پایان می‌نویسد: "عید کریسمس (نوئل) جای خود را به سالی جدید خواهد داد که وعده‌ها و در عین حال خطرها و ابهامات زیادی به همراه دارد. خوشبختی مسلماً حرف تازه‌ای نیست اما تردید نکنیم که در سال ٢٠١٩ باید معنای تازه‌ای برای آن بسازیم".