نشریۀ فکاهی "کانار آنشِنِه" صد ساله شد: مردم خبر دروغ می‌خواهند!

 صد سال است که نشریۀ کانار آنشِنه (Le canard enchaîné= مرغابی زنجیری) در مقابل قدرت‌های حاکم قد علم کرده است. نشریه‌ای که طی یک قرن از نقد حکومت و قدرت باز نمانده؛ یک قرن بدون آگهی تجارتی، بدون وابستگی به احزاب سیاسی یا شرکت‌های بزرگ به زندگی ادامه داده؛ یک قرن همان شکل و ظاهر اولیه را حفظ کرده و به قول سرژ ژولی روزنامه‌نگار کهنه‌کار فرانسوی «نه تنها از دو جنگ جهانی، که از انقلاب دیجیتالی هم جان به در برده است».

 "کانار آنشِنه" که توسط دو روزنامه‌نگار- موریس مارشال و همسرش ژان مارشال -تأسیس شد، با این که هفته‌نامه است به دلیل شکل و نوع صفحه‌بندی، روزنامه نامیده می‌شود. شکل و ظاهری که طی یک قرن تقریباً تغییر نکرده است. نوع حروف نیز همان حروف قدیمی است و شاید به همین دلیل، ظاهر روزنامه در نگاه اول، آنهم در دنیای پرزرق و برق و "شیک" رسانه‌های امروزی، چندان جذاب نیست.
با اینحال "کانار آنشِنه" فعلاً حدود ٤٠٠هزار تیراژ دارد و بدون ضرر و حتی با سود سالانۀ قابل توجه کار خود را ادامه می‌دهد.

دو جشن تولد
 
این دومین بار است که "کانار آنشِنه" صد سالگی خود را جشن می‌گیرد. قضیه از این قرار است که روزنامه برای اولین بار در ١٠ سپتامبر ١٩١۵ کار خود را شروع کرد اما بعد از ۵ شماره متوقف شد. اما کمتر از یک سال بعد، روزنامه برای بار دوم به راه افتاد و این بار بدون وقفه ١٠٠ سال ادامه داد.

اینک شمارۀ مخصوص ١٠٠ سالگی، به قیمت همیشگی، ١٫٢٠ یورو، منتشر شده است. "کانار آنشِنه" تنها روزنامۀ فرانسوی است که از سال ١٩٩١ تاکنون گران نشده است.

در سرمقالۀ شمارۀ مخصوص آمده است: «کدام ابلهی گفته که هر چه سن و سال بالاتر می‌رود، میل به جشن تولد هم کمتر می‌شود؟ در مورد ما که درست برعکس است»...

نشریه‌ای که سود می‌دهد

در حالی که بسیاری از روزنامه‌های بزرگ جهان در روند انقلاب دیجیتالی به مشکلات اقتصادی و بحران‌های عمیق دچار شدند، "کانار آنشنه" با تیراژی در حدود ٤٠٠هزار نسخه و در کمال سلامت اقتصادی کار را ادامه می‌دهد. تیراژ نشریه در سال ١٩٨١ به بالاترین میزان خود یعنی به بیش از یک میلیون نسخه رسید، هرچند که در برخی "سال‌های بد"، این رقم به زیر صدهزار هم کاهش یافته است.

"کانار آنشِنه"، به ندرت عکس چاپ می‌کند و اصلاً بخش عکاسی ندارد؛ بخش بازاریابی و بازرگانی آن هم بسیار کوچک و محدود است؛ نسخۀ دیجیتالی هم ندارد؛ با اینهمه مشخص است که نشریه در سال ٢٠١٢ نزدیک به سه میلیون یورو سود داشته است. مطابق ارزیابی‌ها، در سال جاری نیز سود نشریه بیش از دو میلیون یورو خواهد بود. ساختمان محل دفتر "کانار آنشِنه" هم متعلق به خودِ روزنامه است و همۀ روزنامه‌نگاران آن که حدود چهل نفر هستند، سهامدار اصلی مؤسسه محسوب می‌شوند. آنها هنگام استخدام تعهد کرده‌اند که در صورت ترک مؤسسه، سهام خود را پس دهند.

برای روز مبادا

علاوه بر اینها، "کانار آنشِنه" ١٠٠ میلیون یورو به عنوان ذخیره و برای روز مبادا کنار گذاشته است. با این پول می‌تواند حقوق سه سال کارمندانش را بپردازد. همچنین، "کانار آنشِنه" که کارش بارها به شکایت و دادگاه و محاکمه کشیده، می‌تواند در صورت لزوم جریمۀ محکومیت‌ها را بپردازد.

سماجت در تحقیق، پیگیری پرونده‌های حساس به رغم فشارهای قانونی و فراقانونی و به طور کلی کوتاه نیامدن در برابر قدرت، بخشی از هویت نشریه است. در همان سال ١٩١٦، "کانار" نخستین شمارۀ خود را با این شعار منتشر کرد که «شاید بتوانی پَرهایم را بِکَنی، اما جانم را نخواهی گرفت».

"کانار آنشِنه" در سال‌های اخیر یک سایت اینترنتی هم درست کرده و در آن نوشته است: «روزنامه را از کیوسک بخرید»... مدیران روزنامه هنوز نپذیرفته‌اند که متن نشریۀ هفتگی را روی اینترنت منتشر کنند و تنها به چند "صفحۀ اول" تاریخی اکتفا کرده‌اند. به گفتۀ "میشل گایار" مدیر کنونی، «الگوی اقتصادی اینترنت قابل دوام نیست».

روزنامه‌نگاران "کانار آنشِنه" چندان شناخته‌شده نیستند و آگاهانه این مرام را حفظ می‌کنند. به گفتۀ "توماس هانن" استاد تاریخ رسانه‌ها، هیئت تحریریۀ "کانار آنشِنه" در حفظ منابع خود بسیار جدی است. روزنامه‌نگارها هیچوقت نمی‌گویند که اطلاعات دست اول و گاه بسیار محرمانه را از کجا می‌آورند.

 فقط خبر دروغ!
 
مدیر عامل کنونی نشریه میشل گایار می‌گوید: « کانار آنشِنه در زمان جنگ اول و در واکنش به فضای عمومی رسانه‌ها و در مخالفت با دولت منتشر شد... در آن سالها روزنامه‌ها که اکثراً به جناح‌های سیاسی و یا به شرکت‌های بزرگ وابستگی داشتند، مزخرفات زیادی می‌نوشتند. حتی یکی از روزنامه‌ها نوشته بود که گلوله‌های آلمانی‌ها طوری است که از بدن آدم رد می‌شود اما کسی را نمی‌کشد!».

"کانار آنشِنه" در نخستین سرمقالۀ دورۀ اول، یعنی در سپتامبر سال ١٩١۵ نوشت: «نشریۀ ما مصمم است که با همۀ سنت‌های روزنامه‌نگاری وداع کند». و سپس با طنزی که بعدها مشخصۀ روزنامه شد ادامه می‌دهد: «"کانار آنشِنه" تعهد می‌کند که فقط خبرهای دروغ و اشتباه منتشر کند. همه می‌دانند که مطبوعات فرانسه بدون استثنا از شروع جنگ تاکنون جز خبرهای مطلقاً درست و راست چیز دیگری منتشر نکرده‌اند... مردم خسته شده‌اند، دلشان خبرهای دروغ می‌خواهد. ما در این راه از هیچ تلاشی دریغ نخواهیم کرد».

چرا «مرغابی زنجیری»؟
 
طعنۀ بنیادینی که در نخستین سرمقالۀ نشریه نهفته است، برای فهم عنوانِ نشریه «"کانار آنشنه" یا "مرغابی زنجیری"» ضروری است.
واژۀ "کانار" (Canard: اردک یا مرغابی) در فرانسۀ عامیانه به معنی روزنامه است. اما ظاهراً پیش از آن، کلمۀ "کانار" به معنای "خبر دروغ" نیز استفاده می‌شده.
اما چرا زنجیری (enchaîné)؟
سال ١٩١٣، ژرژ کلِمانسو، سناتور و سیاستمدار بزرگ فرانسوی، روزنامه‌ای منتشر کرد به اسم "مرد آزاد" یا "انسان آزاد". اما حتی او که زمانی رئیس دولت بود با سانسور مشکل پیدا کرد و روزنامه‌اش توقیف شد. مدتی بعد، "کلمانسو" دوباره روزنامه را منتشر کرد اما این بار با کنایه به سانسور، اسم آن را "مرد زنجیری" یا "انسان در زنجیر"، گذاشت.
"کانار آنشِنه" هم به نوبۀ خود با کنایه به "کلِمانسو"، صفت «زنجیری» را برگزید.
"کانار آنشِنه" عمیقاً ضد جنگ و صلح‌طلب بود و به همین دلیل با "کلمانسو" که جنگ را اجتناب‌ناپذیر می‌دانست، اختلاف نظر داشت.

در تضاد با قدرت و حاکمیت

ضد جنگ و حتی ضد نظامی‌گری بودن، ضد کلیسا بودن والبته ضد قدرت و حکومت بودن، در واقع "علت وجودی" کانار آنشنه است. این نشریه هیچگاه از بر ملا کردن دروغ‌های سیاسی، کلاهبرداری‌های بزرگ، اختلاس‌های دولتی و البته موارد نقض حقوق بشر باز نایستاده است.

کانار آنشنه تا کنون بارها اسناد محرمانۀ مهمی را منتشر کرده است. یکی از بزرگترین جنجال‌های سیاسی که به دنبال انتشار مطالب روزنامه به راه افتاد، افشای هدایایی –چند قطعه برلیان- بود که "بوکاسا" دیکتاتور آفریقای مرکزی، به رئیس جمهور وقت فرانسه "ژیسکاردستن"، پیشکش کرده بود. سالها بعد، ژیسکاردستن اعتراف کرد که ضربه‌ای که کانار آنشنه به زندگی حرفه‌ای و فعالیت سیاسی او زد، برای همیشه جبران ناپذیر ماند.

کانار آنشنه با سَلف "ژیسکاردستن" یعنی "ژرژ پمپیدو" هم مشکلاتی داشت. در سال ١٩٧٣ مدیران روزنامه فاش کردند که دفتر هیئت تحریریه تحت شنود سرویس‌های اطلاعاتی بوده است.
امروزه بازدیدکنندگان دفتر روزنامه می‌توانند حفرۀ کوچکی را در گچ دیوار ببینند که از آن زمان تاکنون دست نخورده باقی مانده است. کارکنان "کانار آنشنه"این قطعه از دیوار را به همان شکل و وضعیتی حفظ کرده‌اند که بعد از کشف سیم‌کشی‌‌ها و "تجهیزات" شنود به وجود آمده بود. آنان این حفرۀ کوچک دیوار را مثل شیئی که در موزه ارائه شود، یا شاید به عنوان نشانی افتخارآمیز از مبارزه‌ای بی‌امان برای آزادی عقیده، به میهمانان خود نشان می‌دهند.