دریاچه‌ای که یک میلیون سال زیر یخهای قطب نهفته بود

زیر یخ‏های قطب جنوب که قدمت آن‏ها به بیش از یک میلیون سال تخمین زده شده، دریاچه‏ ای تا به حال مخفی و دست‏ نخورده باقی‏ مانده بود، به نام "دریاچه ‏ی وستوک" (Lake Vostok).

Reuters

حال پس از بیست سال تلاش و حفاری در یکی از سردترین و دشوارترین مناطق جهان، سرانجام پژوهش‏گران روسی موفق شدند با حفر معبری به عمق چهار کیلومتر، به این دریاچه‏ ی اسرارآمیز راه یابند.
این روی‏داد از دو جهت برای جامعه‏ ی علمی جهانی، اعم از دانشمندان، فعالان و پژوهش‏گران محیط زیست، زیست‏ شناسان و هم‏چنین زمین ‏شناسان، بسیار پراهمیت است.
از یک سو، این نخستین‏ باری است که انسان می‏تواند به چنین عمقی در ژرفای کره‏ ی زمین وارد شود؛ و از سوی دیگر، دریاچه ی وستوک که عمیق‏ترین و پرمساحت‏ ترین دریاچه‏ ی جهانی است که تا به ‏حال زیر یخ‏های دو قطب یافته شده، صد‏هاهزار سال از دگرگونی‏ها و تحولات کره ‏ی زمین مصون مانده و پژوهش‏گران روسی معتقدند که بدون شک در آب‏های دریاچه ‏ی وستوک، اشکال گوناگون و ناشناس حیات پیدا خواهد شد.
حال بپردازیم به چگونگی کشف این دریاچه توسط پژوهش‏گران؛ در پایان دهه‏ ی شصت میلادی تحقیقات بسیاری به وسیله ‏ی هواپیماهای تحقیقاتی‏ که با رادار به روی یخ‏های قطب حرکت می‏کردند، برای تخمین میزان آب‏های زیرزمینی و یا بهتر بگوییم محبوس زیر یخ‏های قطب، انجام گرفت. در آن زمان، به دلیل دقیق نبودن نتایج حاصله با رادارهای موجود، بیش از ۷۷ دریاچه‏ی مختلف زیرزمینی شناسایی شدند. ولی به ‏هیچ‏وجه به دقت مشخص نشده بودند.
در دهه‏ ی ۹۰ و با پیشرفت دقت ماهواره‏های تحقیقاتی، عظمت دریاچه‏ ی وستوک توسط یک ماهواره‏ ی فرانسوی نمایان گشت و به مرور پیشرفت فن‏ آوری‏های زمین ‏شناسی روشن شد که دریاچه‏ ی وستوک ۱۴هزار کیلومتر مربع مساحت دارد، ۲۵۰ کیلومتر طول و ۶۰ کیلومتر عرض و عمق متوسط آن بیش از ۴۰۰ متر تخمین زده شده که در میان این دریاچه، گودالی به عمق ۱۲۰۰متر در ژرفای زمین فرو می‏رود.

حال چرا پژوهش‏گران روسی مسئولیت تحقیق پیرامون این گنجینه ‏ی دست‏ نخورده ‏ی میراث زیست‏ محیطی کره ‏‏ی زمین را عهده‏ دار شده ‏اند؟ دلیل‏ اش خیلی ساده است؛ روس‏ها در زمان مساعد، در مکان مساعد قرار گرفتند.
در سال ۱۹۵۷ به مناسبت سال جهانی ژئوفیزیک، روس‏ها در منطقه‏ ای از قطب جنوب، پایگاه تحقیقاتی وستوک را راه ‏اندازی کردند. در این میان، دست تقدیر سبب شد این پایگاه درست در بالای بخش جنوبی دریاچه ‏ی زیرزمینی بنا شود.
شایان ذکر است که این پایگاه درست در مکانی بنا شده است که هم مرکز قطب مغناطیسی کره ‏ی زمین است و هم در این مکان، سردترین دمای محاسبه شده بر روی کره‏ ی زمین اندازه‏ گیری شده است؛ دمایی برابر با منهای ۸۸/۲ درجه در سال ۱۹۸۳.
حال پژوهش‏گران روسی به مرور پیشرفت حفاری خود، در چهار کیلومتر ضخامت یخ‏های قطب جنوب، برای دست‏یابی به آب‏های پاک و دست‏نخورده ‏ی دریاچه‏ ی وستوک، یخ‏های استخراج شده را مورد آزمایش قرار داده اند.
بدین ترتیب، به لطف همین حفاری‏ ها، با آزمایش از یخ‏های هزاران ساله، پژوهش‏گران موفق شده ‏اند به بیش از ۴۰۰هزار سال از تاریخچه ‏ی هواشناسی و زیست‏ محیطی کره‏ ی زمین دست پیدا کنند.
اما چگونه زیر یخ‏های قطور قطب دریاچه باقی مانده است؟ دلیل اصلی این است که گرمای مرکز زمین که حاصل برآیند تحولات آتش‏فشانی زیرزمینی است، سبب می‏شود که آب‏های عمیق منجمد نشوند. ولی از سوی دیگر، به مرور پوشش برف و سرد شدن سطح کره‏ ی زمین، لایه ‏ی بسیار ضخیم یخ آب‏های زیرزمینی را پوشانده است.
حال دریاچه ‏ی وستوک، به گفته‏ ی پژوهش‏گران، به مدت ۴۲۰هزار سال به طول انجامیده تا زیر یک یخچال طبیعی پنهان شود و بارش برف‏های دائمی در آن زمان، پوشش طبیعی‏ ای بر روی دریاچه‏ ی وستوک گذاشته و این دریاچه را پنهان کرده است.
بدین ترتیب پژوهش‏گران معتقدند که بسیاری از گونه‏ های مختلف حیات در آب‏های دریاچه‏ ی وستوک زیر یخ زندانی شده‏ اند و به مرور زمان با محیط جدید خود همگام شده، تحول یافته ‏اند. ولی با راه‏یابی به این آب‏ها، دانشمندان امیدوارند بتوانند به اصرار دیگر خلقت، حیات و تاریخچه‏  کره ‏ی خاکی ما دست یابند.
البته در حال حاضر نگرانی اصلی بسیاری از دانشمندان و پژوهش‏گران بین ‏المللی این است که آب‏های دریاچه‏ ی وستوک با آلاینده ‏های مختلف ناشی از استفاده از دستگاه‏های حفاری، مانند "کروزن" آلوده شوند. به همین دلیل، گروهی پژوهش‏گر از مقامات روسی خواسته ‏اند تا ادامه‏ ی تحقیقات را متوقف سازند تا زمانی که تکنیک‏ ها و فن‏آوری‏های نوین و غیرآلاینده برای دست‏یابی به آب‏های دریاچه‏ ی وستوک یافت شود.
به هر حال، این تازه آغاز ماجرا است و جهانیان چشم به دریاچه‏ ی وستوک دوخته‏‏ اند تا ببینند چه موجوداتی در آن، نزدیک به یک میلیون سال است که دور از گزند انسان و تغییر و تحولات زیست محیطی زندگی می‏کنند.