فرانسه : "سرزمین پناه"، سنت تاریخی و واقعیت‌های اقتصادی و سیاسی

REUTERS/Philippe Wojazer

فرانسه و فرانسویان چگونه با بحران انسانی هفته های اخیر روبرو شده اند؟ بحرانی که یکی از نتایج آن روی آوردن ناگهانی دهها هزار شهروند مناطق جنگ زدۀ و پر تنش به اروپا ست. آسان ترین پاسخ اینست که به اشکال گوناگون. اشکال گوناگون بر اساس دیدگاههای فرهنگی و سیاسی و موقعیت های اجتماعی و اقتصادی افراد و خانواده ها، احزاب و نهادهای محلی و ملی.

دولت فرانسه پس از اندکی تردید و تامل و بدنبال سیاست درهای باز آلمان، ناگزیر از یکسو اعلام داشت که این کشور، وفادار به سنت های دیرینۀ خود، پناه جویان سیاسی را خواهد پذیرفت و از سوی دیگر خواستار گشایش اجباری درهای دیگر کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا بروی موج پناه جویان شد. سیاستی که "سهمیه گذاری" نام گرفت.

رئیس جمهوری فرانسه، فرانسوا هولاند، عضویت در اتحادیۀ اروپا را پذیرش ارزش های واحد می داند و، بنا بر این، از نظر او اشتراک در ارزش ها باید به اشتراک در رفتارها منجر شود. همۀ کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا باید، بگفتۀ او، پناه جویان را بپذیرند : «کلیۀ کشورهای اروپائی باید پناهندگان را بپذیرند و هیچیک نمی تواند از پذیرش این امر شانه خالی کند، زیرا در اینصورت دیگر ما به اتحادیۀ واحدی تعلق نخواهیم داشت. از همین روست که همراه با صدراعظم آلمان خواستار اجباری بودن پذیرفتن پناه جویان هستم. ما تدبیری بکار خواهیم بست که بر اساس آن کشورهائی که درهای خود را بروی پناه جویان می گشایند به همان چند کشور همیشگی محدود نشود».

اگر دولت فرانسه خود را ناگزیر از پذیرفتن شماری از پناه جویان می بیند، بدون تردید از آنروست که این کشور، از یکسو برای حفظ اعتبار و جایگاۀ بین المللی خویش و از سوی دیگر برای تامین خرسندی بسیاری از شهروندان و نهادهای مدنی خود، نمی تواند به ارزش ها، سنت ها و گذشتۀ خویش پشت کند. در این زمینه سخن "ژان مارک ارو"، نخست وزیر سابق فرانسه، روشن است : « هر چند با بررسی نظر سنجی ها در می یابیم که اکثریت فرانسویان با پذیرش پناه جویان مخالفند، ما باید آنچه را که ارزش های مشترک شهروندان در چهارچوب جمهوری محسوب می شود به آنها یادآوری کنیم. حق پناه جوئی و وظیفۀ پناه دهی از جملۀ این ارزش هاست. احترام به اصل پناه دهی، حمایت از مردان و زنانی است که از جنگ و استبداد می گریزند. موقعیت پناه جویان کنونی غیر قابل قبول است و فرانسه و فرانسویان با پذیرش آنان باید خود را قوی تر ببینند».

اگر دولت فرانسه درهای خود را با تردید و احتیاط و تنها نیمه باز بروی پناه جویان می گشاید، از آنروست که بخشی از شهروندان و نیروهای سیاسی این کشور با هر گونه گشایشی در این زمینه مخالفند. این دیدگاه را "فلوریان فیلیپو"، معاون رئیس حزب راست افراطی فرانسه، جبهۀ ملی، اینگونه بیان می کند : «فرانسوا هولاند، با پذیرش پناه جویان، در واقع می پذیرد که کشور زیر بار هجوم مهاجران غرق شود. کشورهای همسایۀ مناطق بحرانی، کشورهای ثروتمند خلیج فارس، امیر نشینانی که دلارهای نفتی را به خزانۀ خود می ریزند باید پناه جویان را بپذیرند. فرانسه دیگر نمی تواند پناهندۀ بیشتری بپذیرد، نه بصورت قانونی و نه غیر قانونی. ما باید مرزهای ملی را بر قرار و کسانی را که به صورت غیر قانونی وارد فرانسه شده اند از کشور اخراج کنیم. و اگر چنین نکنیم ، کنترل امور را از دست خواهیم داد. همین حال نیز آنرا از دست داده ایم».

این سخن بازتاب نظر بخش بزرگی از جامعه فرانسه است که بدنبال بحران اقتصادی، افزایش بیکاری، بروز برخی تنش های اجتماعی و انجام شماری عملیات تروریستی توسط جوانان مسلمان جهاد گرا، در سالهای اخیر هر چه بیشتر جذب افکار و شعارهای حزب راست افراطی این کشور شده اند و رفتاری خارجی گریز اتخاذ کرده اند. این گرایش، ناگزیر دیگر نیروهای سیاسی را نیز به احتیاط در این زمینه وا داشته است. حزب راست سنتی فرانسه که به تازگی به "جمهوری خواهان" تغییر نام داده است و رئیس جمهوری پیشین این کشور، نیکلا سرکوزی، ریاست آنرا بر عهده دارد، در رقابت انتخاباتی سر سختی با حزب راست افراطی این کشور قرار دارد. این حزب برای کسب آرای رای دهندگان راست گرا، علیرغم مخالفتهای درونی بسیاری از اعضا و نیز مسئولان، مواضع خود را حداقل در این زمینه به راست افراطی نزدیک کرده است.

"روژه کروچی"، نمایندۀ مجلس ملی فرانسه از حزب جمهوری خواهان، معتقد است که «فرانسه با بمیان کشیدن آنچه حق پناه جوئی خوانده می شود، هر سال درهای خود را بروی ۴۰ هزار مهاجر غیر قانونی می گشاید. حق پناه جوئی اینک در واقع به وسیله ای برای سوء استفاده توسط مهاجرانِ در جستجویِ کار تبدیل شده است».

هر چند پذیرش پناه جویان از سوی دولت فرانسه انجام می گیرد، ارائۀ خدمات مختلف و از جمله تدارک مسکن، آموزش، بهداشت و از این قبیل به شهرداری ها واگذار می شود واز همین رو مقامات محلی در این زمینه نقش بر جسته ای ایفا می کنند.
اگر شهرداران عضو حزب راست افراطی آشکارا سیاست درهای بسته را به اجرا گذاشته اند و همتایان چپ گرای آنان به سیاست درهای باز روی آورده اند، نمایندگان حزب راست سنتی، چه در سطح ملی از نظر هماهنگی و همراهی با سیاست رسمی حزب خود و چه در سطح محلی در همخوانی با گرایش عمومی ساکنان شهر و در واقع رای دهندگان، با دشواریها و سر در گمی های فراوانی روبرو شده اند.

"ژان لوک مودانک"، شهردار شهر تولوز در جنوب فرانسه و عضو حزب راست سنتی این کشور، عدم امکان پذیرش پناه جویان را در شهر خود اینگونه توجیه می کند : « ما در حال حاضر نمی توانیم به ۲۵ هزار تقاضا برای بدست آوردن مسکن ارزان قیمت پاسخ مثبت دهیم، ۱۰۰ در صد مسکن اختصاص یافته به پناه جویان توسط آنان اشغال شده است، پناه جویان دیگری که هم اکنون در این شهر بسر می برند دارای مسکن نیستند و بنابراین آنان را در هتل جا داده ایم، و به این ترتیب با مشکلات فراوانی روبرو هستیم و از همین رو بر عهدۀ دولت است که بگوید در این زمینه چه امکانات و منابعی را در اختیار ما می گذارد».

همتای وی در شهر "سَن اِتیِن" که وی نیز عضو همان حزب است نظری دیگر دارد و در شهر خود سیاستی دیگر به اجرا گذاشته است. "گائل پردریو" در بارۀ سیاست درهای باز و نظر ساکنان شهر خود می گوید: «اینان دیدگاه های متفاوتی دارند. برخی از افراد، خانواده ها، انجمن ها و شرکت ها از اقدام من پشتیبانی کرده و خود نیز در پذیرش و استقبال از پناه جویان پیشقدم شده اند. بسیاری نیز این سیاست را نمی پذیرند و شاید سبب آن تردید هائی باشد که در بارۀ واقعیت وضع پناه جویان وجود دارد. این تردید حاصل بهم آمیختگی کسانی است که از جنگ و خشونت گریخته اند و آنانی که به قصد یافتن کار به اروپا روی آورده اند. امروز سوری ها را نمی توان مهاجران اقتصادی تلقی کرد. آنان برای یافتن کار کشور خود را ترک نمی کنند، برای فرار از مرگ از آن می گریزند. این یک موقعیت اضطراری است که برای ما وظیفه ای اخلاقی ایجاد می کند و باید تا آنجا که می توانیم به خانواده های سوری پناه دهیم».

در برخی از شهرها نیز مقامات محلی به پذیرش گزینشی پناه جویان پرداخته و، به عنوان نمونه ، به مسیحیان عراقی که از چنگ نیروهای داعش گریخته، اولویت داده اند. هر چند شمار این شهرها اندک است اما شهردار سوسیالیست شهر "آلفرت ویل" در حومۀ پاریس که ساکنان فراوان تُرک و ارمنی دارد این سیاست را محکوم می کند و در این زمینه نیز خواستار برابری بخت ورود پناه جویان است. "لوک کَرونا" می گوید : «باید با سلاح سیاسی با راست افراطی مبارزه کرد. متاسفانه راست سنتی در این زمینه دنباله رو آنان گردیده و در بارۀ پناه جویان از "هجوم" سخن می گوید. این یک هجوم نیست. یک سنت است که باید انسانیت داشت و بویژه از گزینش پناه جویان خودداری کرد و در برابر مسلمان و مسیحی رفتار واحدی نمود. گزینش با روح جمهوری مغایر است».

این چنین است که در این زمینه نیز درغیاب توفیق های اقتصادی، شجاعت سیاسی رخت بر می بندد و برنامۀ دولتمردان، بازتاب افکار و اندیشه های جاری در کشور میشود. سیاستی سیاه و سفید، تاریک و روشن که هدف آن بیشتر پرهیز از ناخرسند کردن این و آن است بی آنکه این یکی و آن دیگری را خرسند کند. سخنان نخست وزیر فرانسه، سیاست همزمان به میخ و به نعل کوبیدن را آشکار می کند. مانوئل والس : «برخی می گویند باید همۀ درها را بست. این سخن چشم بستن بر هزاران پناه جوئی است که در برابر دروازه های کشور ما می میرند. برخی بالعکس می گویند باید همۀ درها را کاملا گشود. این سخن، چشم بستن بر واقعیت ها و مشکلات جامعۀ فرانسه است. وظیفۀ من، وظیفۀ دولت من نخست اینست که با چشم باز به مسائل بنگریم زیرا مسئولیت امور را بر عهده داریم. وظیفۀ ما عمل بر پایۀ سیاستی روشن است. ما در بهار گذشته کنترل گزینشی را در مرزهای کشور به اجرا گذاشتیم و اگر لازم باشد، در روزها و یا هفته های آینده، دو باره دست به این کار خواهیم زد».

فراموش نکنیم که فرانسه را همچنان "سرزمین پناه" می نامند. سرزمینی که در گذشته به بسیاری از قربا نیان کشتارها و خشونت ها پناه داده است: ارامنه پس از قتل عام های سال ١٩١٥ در ترکیه، روس ها پس از انقلاب بلشویکی در روسیه، ایتالیائی ها، اسپانیائیهاو پرتقالی‌ها که قربانی فاشیسم شدند، شهروندان کشورهای اروپای شرقی که دهه ها قربانی کمونیسم بودند، الجزایری هائی که از جنگ داخلی سالهای ١٩٩٠ می گریختند و بوسنیائیهای قربانی پاک سازیهای قومی.

نیز بگوئیم که همزمان با سر در گمی‌های زمامداران که در اندیشۀ کسب آرا شهروندانند، روشنفکران فرانسه نیز در همین زمینه دچار سرگردانی و گرایش های ناروشن شده اند که این خود بررسی دیگری می طلبد.