ماریو بارگاس یوسا؛ وقتی پلیاد از نوبل ارزشمندتر است

هفته‌ای که در آن قرار داریم، هفته زبان فرانسه و فرانسه‌زبانی (فرانکوفونی) است، به همین مناسبت در برنامه این هفته سیمای فرانسه، به یکی از نویسندگان مطرح معاصر می‌پردازیم که خلاقیت ادبی خود را مدیون زبان فرانسه است.

ماریو بارگاس یوسا، اکتبر ۲۰۰۵ در پاریس عکس: خبرگزاری فرانسه

زبان فرانسه، زنی بارور، دایه‌ای بخشنده

زبان و ادبیات فرانسه خود نه تنها بارور و بالنده و سرشار از ظرافت‌های زبانی و لطایف بلاغی است، بلکه همچون دایه‌ای بخشنده، موجب بالندگی دیگر زبان‌ها و ادبیات دیگر کشورها هم شده است؛ نویسندگان بزرگی طی قرن‌های گذشته، پا به خاک زبان فرانسه گذاشته و ریشه خود را در آن گسترانیده‌اند. چه آنهایی که بعدها مثل میلان کوندرا نویسنده اهل چک از فرط علاقه زیاد حتی قلم خود را مقیم این زبان کرده‌اند، چه آنهایی که مثل آدونیس شاعر عرب، با وجود این که زبان خود را تغییر نداده‌اند، اما از زبان و ادبیات فرانسه برای پربار کردن زبان خود بهره می برند.

ماریو بارگاس یوسا نیز یکی از همین نویسندگان است که در نوجوانی شیفته زبان و ادبیات فرانسه شد و هنوز هم عاشق این زبان است. این نویسنده اهل آمریکای جنوبی و برنده جایزه نوبل ادبیات، زمانی که در لیما، پایتخت پرو، به دبیرستان می‌رفت با ادبیات فرانسه آشنا شد و بعدها همزمان با ورود به دانشگاه "سن مارکوس" در آموزشگاه زبان فرانسه آلیانس ثبت نام کرد.
یوسا در سال ۱۹۵۹ وقتی بیست و سه ساله بود، به عنوان روزنامه‌نگار ساکن پاریس شد و در هفت سالی که در این شهر بود، به طور جدی‌تر به زبان و ادبیات فرانسه پرداخت.

یوسا در پاریس، سال ۱۹۶۱

در آن سالهایی که یوسا به پاریس آمده بود، برخی دیگر از نویسندگان و هنرمندان کشورهای آمریکای جنوبی هم در پاریس زندگی می‌کردند. پاتوق این نویسندگان و هنرمندان، کتابفروشی اسپانیایی خیابان سن در پاریس بود. نویسندگان آمریکای لاتین هر دوشنبه در این کتابفروشی گردهم می‌آمدند و یوسا یکی از سرآمدان آن جمع بود.

یوسا در ژانویه ۱۹۶۵ وقتی یک خبرنگار فرانسوی به این کتابفروشی رفته بود، در گفت‌وگویی به زبان فرانسه، درباره علاقه‌اش به این زبان، به خبرنگار فرانسوی گفت: "پاریس یک اسطوره است برای همه مردم آمریکای لاتین، به ویژه برای نویسندگانش. ادبیات فرانسه در کشورهای ما خیلی نفوذ داشته است، مخصوصا در مورد شخص من. علاقه‌ام به پاریس و به فرانسه از زمانی که مدرسه می رفتم آغاز شد، زمانی که کتابهای دوما را می خواندم، نویسنده ای که خیلی دوستش داشتم و الان هم دوستش دارم. این علاقه بعدها که به دانشگاه رفتم بیشتر شد. در آن زمان من کتابی از ژان پل سارتر خواندم که خیلی بر من تأثیر گذاشت، به طوری که فکر می کنم در شکل‌گیری تفکرات من خیلی تعیین کننده بود. همانطور که قبلا هم نوشته شده، ادبیات آمریکای لاتین، در پاریس به ادبیات آمریکای لاتین تبدیل شد. می دانید که مدرنیستها مثل روبن داریو، نویسنده اهل نیکاراگوئه، ادبیات آمریکای لاتین را اینجا، در پاریس کشف کردند. اینجا بود که اولین ادبیاتی متولد شد که واقعیت کشورهای ما را گزارش داد."

از پلیاد تا پلیاد

  همانطور که خود یوسا اشاره کرد، این نویسنده آموختن زبان فرانسه را با خواندن آثار نویسندگان بزرگ فرانسوی آغاز کرد. در کتابخانه آموزشگاه آلیانس در لیما بود که کتابهای این نویسندگان را خواند و با مجموعه معتبر "پلیاد" آشنا شد؛ مجموعه‌ای که آثار نویسندگان بزرگ جهان را به زبان فرانسه، به صورت نفیس چاپ می‌کند.
همچنین یکی دیگر از جاهایی که یوسا در جوانی در کشورش برای یافتن کتابهای فرانسوی به آنجا می رفت، کتابفروشی "خوشی‌های فرانسه" در زیرگذر میدان "سن مارتن" شهر لیما بود که کتابهای فرانسوی می فروخت. خانم اُرتیز دزوالوس، صاحب این کتابفروشی، همیشه شماره تازه مجموعه "پلیاد" را برای یوسا نگه می‌داشت و به صورت قسطی به این جوان شیفته زبان فرانسه می‌فروخت. یوسا در آن زمان حتی فکر نمی کرد که روزی آثار خودش در این مجموعه منتشر شود.

روز ۲۴ مارس امسال آثار یوسا در دو جلد در مجموعه "پلیاد" منتشر خواهد شد و این برای اولین بار است که آثار یک نویسنده غیرفرانسوی در زمان حیاتش وارد این مجموعه می‌شود. سال ۲۰۰۸، وقتی انتشارات گالیمار به یوسا خبر داد که به زودی آثارش در "پلیاد" ترجمه و منتشر خواهد شد، او آن چنان خوشحال شد که در گفت‌وگویی گفته که تجربه این خوشحالی عمیق حتی دو سال بعد، در لحظه‌ای که خبر اهدای جایزه نوبل ادبیات به او داده شد، تکرار نشد.

یوسا، شیفته فرهنگ و سیاست فرانسه

یوسا در نوامبر ۲۰۱۰ چند روزی پس از اهدای جایزه نوبل ادبیات به او، در گفت‌وگویی به زبان فرانسه با یکی از شبکه‌های تلویزیونی فرانسه، بار دیگر از عشق خود به زبان و ادبیات فرانسه گفت.

یوسا، مارس ۱۹۸۵، هنگام دریافت جایزه همینگوی در هتل ریتز در پاریس، جایی که ارنست همینگوی، نویسنده آمریکایی، مدتی در آن اقامت داشت عکس: خبرگزاری فرانسه

او گفت با این که اسپانیا در سالهای سیاه حکومت آلبرتو فوجیموری در پرو او را نجات داد و ملیت اسپانیایی به او اعطا شد، اما همواره خود را از نظر فکر و فرهنگی فرانسوی می داند: "شکل‌گیری ذهنیت من بیشتر فرانسوی‌ است تا اسپانیایی. اولین شاهکاری که من خواندم، بینوایان ویکتور هوگو بود. سپس نویسندگان فرانسوی قرن نوزدهم را خواندم به ویژه فلوبر، فلوبر عمیقا بر من تأثیر گذاشت. در سالهای دانشگاه تحت تأثیر سارتر بودم و اگزیستانسیالیسم فرانسوی بسیار در آمریکای لاتین نفوذ داشت و من کتاب کوچکی نوشتم که "بین سارتر و کامو" نام داشت که به تحولات سیاسی از اصول سارتر تا اصول کامو می پرداخت. من با سارتر متوجه شدم که سوسیالیسم و مارکسیسم افق دوران ماست و بعدها کشف کردم که این دموکراسی است که می تواند تنها چارچوب برای یک پیشرفت واقعی باشد. و این را کامو به من آموخت."

برای یوسا نه تنها ادبیات و فرهنگ فرانسه، یک نمونه بی‌بدیل است، بلکه او نظام سیاسی فرانسه را نیز الگویی آرمانی برای جهان امروز می داند: "وقتی ما از کاپیتالیسم حرف می زنیم، از چیزهای بسیار مختلفی حرف می زنیم. یعنی کاپیتالیسمی وجود دارد که مربوط به چین است که کاپیتالیسمی است با یک دیکتاتور. کاپیتالیسمی هم وجود دارد به روش بریتانیایی یا فرانسوی که کاپیتالیسمی است همراه با دموکراسی سیاسی. من از این کاپیتالیسم دفاع می کنم . من از توتالیتاریسم و دیکتاتور حتی اگر اقتصاد آزاد داشته باشد دفاع نمی کنم."

در آن روزها که یوسا مشغول نوشتن خطابه‌اش برای مراسم نوبل بود، بار دیگر این نویسندگان فرانسوی بودند که در این زمینه نیز الهام‌بخش‌اش شدند: "من بعضی از خطابه‌های نوبل را خواندم و خطابه ای که مرا خیلی تحت تأثیر قرار داد، خطابه کامو بود. خطابه‌ای از نظر نثر بسیار زیبا و عالی، و همراه با ایده‌ای که به نظر من واقعا فوق العاده: ما نمی توانیم سیاست را از اخلاق تفکیک کنیم بدون آن که بربریت را تولید کنیم؛ ایده ای فوق العاده که فکر می کنم واقعا آن چه را که در قلب یک فرهنگ دموکراتیک وجود دارد، شرح می دهد."

یوسا در کتابی که درباره ویکتور هوگو نوشته است می گوید: غنای ادبیات باعث می شود که واقعیت کم بضاعت جلوه کند. و یوسا از زمانی که در یک دبیرستان شبانه روزی در لیما درس می خواند تا این روزها که به گفته خودش آثار کلاسیک را بازخوانی می کند، همچنان "روزمرگی ذله‌کننده" را با زبان و ادبیات فرانسه به یک "زندگی شکوهمند" تبدیل می کند.

برای شنیدن برنامه این هفته روی تصویر بالای صفحه کلیک کنید