مَنبِج در عهد باستان نیز جایگاهی استراتژیک داشت و مانند امروز آناتولی و سوریه را به شهرهای بین‌النهرین می‌پیوست. از این شهر زیرعنوان دروازۀ شهرهای حلب، رقّه، موصل، بغداد و گازی آنتِپ یاد می‌کنند. شکی نیست که داعش با از دست دادن آن به پایان عمر خود نزدیک‌تر شد، اما این شهر تاریخی هنوز حرف آخر را نزده است. باید دید چه نیرویی مهار آن را به دست خواهد گرفت.
شنبۀ گذشته سیزدهم اوت، نیروهای دموکراتیک سوریه که ائتلافی است از نیروهای عرب، کرد، آشوری، ارمنی و تُرکَمان، شهر مَنبِج را که یکی از پایگاه‌های استراتژیک داعش بود، آزاد کردند. نیروهای دموکراتیک سوریه عملیات آزادسازی این شهر را از پایان ماه مه گذشته با پشتیبانی حملات هوایی ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا آغاز کرده بودند.
مَنبِج شهری است در استان حلب در شمال سوریه در ۸۴ کیلومتری شمالِ شرق شهر حلب و در بیست کیلومتری غرب رود فُرات. این شهر نزدیک‌ترین شهر بزرگ به شهر مرزی جرابلُس در مرز سوریه و ترکیه است و در مسیر راه‌های اصلی رقه و حلب به مرز ترکیه قرار دارد. از همین رو، کنترل آن برای داعش اهمیت استراتژیک داشت. زیرا گذرگاهی بود برای رساندن نیروی انسانی و سلاح از مرز ترکیه به مناطق زیر کنترل خود. پیش از چیرگی داعش بر آن شهر، بیشتر ساکنان آن عرب بودند و ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعیت آن را اقلیت‌های کرد و تُرکَمان و چِرکِس تشکیل می‌دادند. از این شهر، یا شهری که این شهر را بر ویرانه‌های آن ساخته اند، نخستین بار استرابون، جغرافی‌دان یونانی، در نیمۀ دوم قرن اول پیش از میلاد با نام‌های «بامبیکه» و «اِدِسه» یاد کرده است. به گفتۀ پْلینیوس، نویسنده و طبیعی‌دان رومی قرن اول میلادی، نام سُریانی آن «مابُگ» یا «مابُغ» بوده است.
مَنبِج در آغاز پرستشگاهی در قلمرو پادشاهی باستانی ارمنی به نام «کُوماژن» بود. این پادشاهی در دوران هلنیسم، یعنی در روزگاری که یونانیان بر آناتولی حکم می‌راندند، در جنوب آناتولی در نزدیکی شهر انطاکیه قرار داشت. این پادشاهی پس از مرگ اسکندر مقدونی به یکی از ساتراپ‌نشین‌های سِلوکیان تبدیل شد، سپس به استقلال دست یافت و، سرانجام، جزئی از امپراتوری روم شد. مَنبِج در زمان سِلوکیان مهم‌ترین ایستگاه در میان راه انطاکیۀ آناتولی به شهر سِلوکیه در کرانۀ باختری رود دِجله بود. سلوکیه شهری بود در فاصلۀ میان حرّان و انطاکیه. مَنبِج در همان زمان نیز جایگاهی استراتژیک داشت و مانند امروز آناتولی و سوریه را به شهرهای بین‌النهرین می‌پیوست. امروز از این شهر زیرعنوان دروازۀ شهرهای حلب، رقّه، موصل، بغداد و گازی آنتِپ یاد می‌کنند.
یونانیان این شهر را جزو هی‌یروپولیس‌‌ها یعنی شهرهای مقدس می‌دانستند و به آن «هی‌یروپولیسِ سوریه» می‌گفتند تا با «هی‌یروپولیس فِریگیه» اشتباه نشود. مَنبِج مرکز پرستش الهۀ فنیقیِ آب‌ها و چشمه‌ها به نام «دِرکِتو» بود که در زبان آرامی به آن «آتارگاتیس» می‌گفتند. پرستشگاه آتارگاتیسِ مَنبِج در جنگ حَرّان که در سال ۵۳ پیش از میلاد میان رومی‌ها و اشکانیان روی داد، به دست مارکوس کراسوس، یکی از سران «حکومت سه نفرۀ روم»، ویران شد. خود کراسوس نیز در آن جنگ جان باخت. با گسترش مسیحیت در امپراتوری روم، مَنبِج از سال ۳۴۱ میلادی به یکی از شهرهای مهم و اسقف‌نشین ایالت فُرات امپراتوری تبدیل شد. اما در سال ۳۶۰ میلادی در زمان فرمانروایی «یولیانوس» معروف به «یولیانوس مرتد» که می‌خواست مسیحیت را براندازد و آیین‌های کهن را به روم بازگرداند، دوباره ویران شد.
این شهر در قرن ششم میلادی به گواهی پروکُپیوس قیصریه‌ای، تاریخ‌نویس و حقوق‌دادن بیزانسی، زیباترین شهر این بخش از جهان بود. اما در جنگ بیزانسی‌ها با ساسانیان که میان سال‌های ۵۴۰ تا ۵۶۲ میلادی در زمان ژوستی‌نین اول، امپراتور بیزانس، روی داد، ویران شد. پس از اسلام مَنبِج به تصرف مسلمانان درآمد. هارون‌الرشید، خلیفۀ عباسی در نیمۀ دوم قرن هشتم میلادی آن را مرمت کرد و چون شهری در مرز امپراتوری بیزانس بود، برج و بارو و استحکامات دیگر در آن ساخت و آن را پایتخت ایالت عواصم قرار داد. بیزانسی‌ها در قرن یازدهم میلادی در زمان رومانوس چهارم، مَنبِج را از مسلمانان پس گرفتند و سپاهی از یونانیان و ارمنیان در آنجا نشاندند. اما صلاح‌الدین ایوبی در سال ۱۱۷۵ میلادی دوباره آن را فتح کرد. در قرن سیزدهم میلادی هلاکوخانِ مغول آن را مرکز فرماندهی خود قرار داد و سپس ویران کرد.
از ۱۵۲۰ تا ۱۹۲۲ میلادی مَنبِج در تقسیمات اداری عثمانی مرکز اداری و حقوقی ولایت حلب بود که به آن «کازا» یعنی «قضا» می‌گفتند که زیر نظر یک قاضی اداره می‌شد. با اصلاحات تنظیمات اول در سال ۱۸۳۹ وظایف اداری قاضی به فرماندار واگذار شد. در پی جنگ میان صرب‌ها و بلغارها که از نوامبر ۱۸۸۵ تا مارس ۱۸۸۶ طول کشید، گروه‌هایی از چِرکِس‌های شهر ویدینِ بلغارستان در مَنبِج ساکن شدند. البته پیش‌تر، جمعیت عظیمی از چِرکِس‌ها همراه با لازها و گروه‌هایی از گرجی‌ها چندین بار در قرن نوزدهم به دنبال شکست عثمانی از روسیه در قفقاز به آناتولی آمده و در گوشه و کنار آن سرزمین جایگیر شده بودند، چنان که امروز بخش بزرگی از جمعیت ترک‌زبان آناتولی را تشکیل می‌دهند. در ترکیه هنوز چِرکس‌هایی هستند که به زبان چرکسی سخن بگویند. بیشتر چِرکِس‌های مَنبِج سنی مذهب و پیروان طریقت صوفی نقشبندیه اند.
این شهر در ژانویۀ ۲۰۱۴ در گرماگرم جنگ داخلی سوریه به تصرف داعش در آمد و به یکی از پایگاه‌های کلیدی آن تبدیل شد. از آن زیر عنوان «گلوگاه استراتژیک» داعش یاد می‌کردند، زیرا مرز ترکیه را به مناطق زیر کنترل داعش در سوریه و عراق وصل می‌کرد. جهادی‌هایی که از گوشه و کنار جهان می‌آمدند، از راه این شهر به داعش می‌پیوستند. بیشتر کامیون‌های حامل تانکرهایِ نفتِ قاچاقِ داعش نیز از این شهر می‌گذشتند. این شهر گذرگاه اصلی مهمات و جنگ‌افزارهایی بود که مدام به دست داعش می‌رسید. شکی نیست که داعش با از دست دادن آن به پایان عمر خود نزدیک‌تر شد، اما این شهر تاریخی هنوز حرف آخر را نزده است. باید دید چه نیرویی مهار آن را به دست خواهد گرفت.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید