در گذشته، سِلوکیان، اشکانیان، ساسانیان، عباسیان، صفویان، عثمانی‌ها، پرتغالی‌ها و، سرانجام، بریتانیایی‌ها بر قطر فرمان رانده اند. روابط قطر با ایران و به طور کلی با کشورهای خلیج فارس از منطق خاصی پیروی می‌کند. قطر خواهان شرکت فعال ایران در برقراری امنیت در خلیج فارس است. در حالی که بیشتر کشورهای عربیِ حاشیۀ خلیج فارس با آن مخالف اند. قطر از حَماس و اخوان‌المسلمین پشتیبانی می‌کند و به مبارزان آن دو گروه در خاک خود پناه داده است. بعضی از کشورهای عربی قطر را پشتیبان جبهۀ النصرة در سوریه می‌دانند. حتی آن را به داشتن روابطی با «گروه دولت اسلامی» متهم می‌کنند.
دوشنبۀ گذشته پنجم ژوئن عربستان سعودی، مصر، بحرین و اماراتِ متحدِ عربی به روابط دیپلماتیک خود با قطر پایان دادند. به عقیدۀ بعضی از ناظران سیاسی، این تصمیم را چهار کشور عرب پس از سفر اخیر دونالد ترامپ به عربستان سعودی گرفتند. بعضی‌ها نیز سخنانِ منسوب به امیر قطر را دربارۀ ایران انگیزۀ اصلی آن تصمیم می‌دانند. هفتۀ پیش «خبرگزاری رسمی قطر» به نقل از شیخ تَمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر قطر، اعلام کرد : «ایران یک قدرت اسلامی است و دشمنی با آن خردمندانه نیست». البته «دفتر ارتباطاتِ دولت قطر» سپس آن سخنان را تکذیب کرد و گفت که سایت خبرگزاری رسمی قطر هک شده بود و آن سخنان را رخنه‌گر‌ها از قول امیر قطر پخش کرده اند. با این حال، چهار کشور عربی از تصمیم خود بازنگشتند؛ و این نشان می‌دهد که اختلاف میان قطر و آن کشورها ریشه‌های کهن‌تر و ژرف‌تری دارد.
قطر شبه‌جزیره ای است در جَنوب خلیج فارس. این کشور جز با عربستان سعودی با هیچ کشور دیگری مرز مشترکِ زمینی ندارد. خلیج فارس آن را از شمال، شرق و غرب در برگرفته است. از همین رو، با همۀ کشورهای حاشیۀ خلیج فارس مرز دریایی دارد. در گذشته، جدا از خاندان‌های عرب که گهگاه بر آن حکومت کرده اند، سِلوکیان، اشکانیان، ساسانیان، عباسیان، صفویان، عثمانی‌ها، پرتغالی‌ها و بریتانیایی‌ها نیز بر آن سرزمین فرمان رانده اند. در سال ۱۹۶۸ میلادی بریتانیایی‌ها رسماً اعلام کردند که تا سه سال دیگر از قَیمومت قطر، بحرین و هفت امیرنشین دیگرِ خلیج فارس دست خواهند کشید. آن امیرنشین‌ها در یک فدراسیون گرد هم آمدند، اما قطر و بحرین در سال ۱۹۷۱ فدراسیون را ترک کردند و هفت امیرنشینِ باقی‌مانده «امارات متحد عربی» را تشکیل دادند. در آن زمان، جمعیت قطر در حدود ۱۲۰ هزار نفر بود. برپایۀ آخرین سرشماری‌ها، در سال ۲۰۱۶ جمعیتِ قطر ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر بود که نزدیک به ۸۰ درصد آن را خارجی‌ها تشکیل می‌دهند. بیش از ۱۰ درصد جمعیت آن ایرانی اند. ۹۰ درصد قطری‌ها در دوحه، پایتخت قطر، زندگی می‌کنند.
در بیرون از عربستان سعودی، قطر تنها کشوری است که در آن اسلام سنّیِ وهّابی مذهب رسمی و، به عبارتی، «دین دولتی» است. اما وهابیّتِ قَطری بسیار ملایم‌تر از وهابیّت سعودی است. زنان در قطر حق رانندگی دارند و می‌توانند تنها سفر کنند. نامسلمانان نیز می‌توانند مشروبات الکلی بنوشند یا گوشت خوک بخورند. آن اصلاحات را قطری‌ها در دهۀ ۱۹۹۰ میلادی در وهابیّت وارد کرده اند. دولت قطر مدعی است که در ادارۀ امور کشور هرگز از «مفتی اعظم» یا از یک مرجع روحانی پیروی نکرده است. به عبارت دیگر، دولت مشروعیت اش را از دین نمی‌گیرد. روابط قطر با ایران و به طور کلی با کشورهای خلیج فارس از منطقی پیروی می‌کند که فهم آن برای برخی از ناظران سیاسیِ منطقه دشوار است.
قطر یکی از کشورهای عضو «شورای همکاری خلیج فارس» است. این شورا در ماه می ۱۹۸۱ با پُشتگرمیِ ایالات متحد آمریکا به ویژه برای حفظ امنیتِ خلیج فارس تشکیل شد. بر پایۀ اسناد ویکی‌لیکس در زمانی که روابط ایران با کشورهای غربی بسیار تیره شده بود، عربستان سعودی بی‌میل نبود که به ایران حملۀ نظامی کنند. قطر در همان زمان با ایران قرارداد افزایش همکاری‌های امنیتی و مبارزه با تروریسم امضا کرد. در جنگ ایران و عراق، دولت قطر جانب صدام حسین را گرفت و کمک‌های فراوان به او کرد. اما پس از پایان جنگِ خلیج فارس در ۱۹۹۱ و بیرون رفتن ارتش عراق از کویت، خواهان شرکت فعال ایران در برقراری امنیت در خلیج فارس شد که کشورهای عربیِ منطقه با آن مخالفت کردند.
هنگامی که قطر در سال ۲۰۰۷ میزبان اجلاس رهبران عضو «شورای همکاری خلیج فارس» بود، از رئیس جمهوری ایران نیز برای شرکت در آن اجلاس دعوت کرد. در دورۀ ریاست جمهوری احمدی نژاد زمانی که پیش‌نویسِ نخستین قطعنامۀ شورای امنیتِ سازمان ملل برضد ایران به رأی گذاشته شد، قطر در مقام عضو غیردائمیِ آن شورا رأی منفی داد. ایران و قطر عضو اوپک، جنبش غیرمتعهدها و سازمان همکاری اسلامی اند. پس از پایان تحریم‌های نفتی، ایران می‌خواست صادرات نفتی اش را به حد صادرات پیش از تحریم‌ها برساند، اما عربستان سعودی در اوپک مخالفت می‌کرد. در اجلاس اوپک که در قطر برگزار شد، با میانجیگری مقام‌های قطری ایران توانست سهم صادراتش را به پیش از تحریم‌ها برساند. ایران و قطر در زمینۀ صادرات گاز طبیعی نیز، به رغم اختلافی که در بهره برداری از میدان گازیِ پارس جنوبی دارند، در «مجمع کشورهای صادر کنندۀ گاز» همکاری می‌کنند.
پس از حمله به سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری آن کشور در مشهد در ژانویۀ ۲۰۱۶ ، قطر آن حمله را محکوم کرد و سفیرش را از تهران فراخواند اما هرگز روابط اقتصادی و دیپلماتیکش را با ایران قطع نکرد. بالاتر از آن، کوشید در جهت برقراری دوبارۀ روابط میان عربستان سعودی و ایران میانجیگری کند. اما قطع روابط دیپلماتیک چهار کشور عربی با قطر علت‌های دیگر نیز دارد. آن‌ها قطر را پشتیبان جبهۀ النصرة در سوریه می‌دانند. این گروهِ سلفی شاخۀ رسمیِ القاعده در سوریه است. به گفتۀ آن‌ها، گویا قطر با «گروه دولت اسلامی» نیز روابطی دارد. می‌گویند امیر قطر به طالبان وعدۀ گشایش دفتر سیاسی در دوحه داده است. از سوی دیگر، قطر از حَماس و اخوان‌المسلمین پشتیبانی می‌کند و به مبارزان این دو گروه در خاک خود پناه داده است. در حالی که چهار کشور عربی هر دو گروه را تروریست می‌دانند. آن‌ها دولت قطر را به داشتن پیوندهایی با شورشیان حوثیِ یمن نیز متهم می‌کنند.
شبکۀ تلویزیونی «الجزیره» نیز که مرکز آن در دوحه قرار دارد، یکی از سرچشمه‌های اختلاف و گاه ستیز میان کشورهای عربی و قطر است. این شبکۀ تلویزیونی را که امروز بیش از ۵۰ میلیون بیننده دارد، در نوامبر سال ۱۹۹۶ امیر پیشین قطر به منظور پخشِ بی پیرایۀ اخبار کشورهای عربی به راه انداخت. گردانندگان آن را از میان ژورنالیست‌های همۀ کشورهای عربی انتخاب کرده اند، اما درونۀ اصلی آن را ژورنالیست‌های سابق بخش عربی بی بی سی تشکیل می‌دهند.
البته تیرگی روابط دیپلماتیک کشورهای عرب منطقه با قطر تازگی ندارد. در گذشته نیز روابط آن‌ها با این کشورِ سرکش چندین بار تیره شده بود.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید