نجف دریابندری درگذشت؛ از ترجمه آثار نویسندگان و فلاسفه غربی تا تالیف «کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز»

 نجف دریابندری، یکی از قدیمی‌ترین مترجمان آثار نویسندگان مطرح جهان، روز دوشنبه ۱۵ اردیبهشت/۴ ماه مه، در سن ۹۱ سالگی درگذشت. نجف دریابندری علاوه بر ترجمۀ آثار فلسفی و ادبیات کلاسیک، «کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز»، را نیز به نگارش درآورده است. فعالیت‌های نجف دریابندری وسعتی از ادبیات و فلسفه تا آشپزی را در برمی‌گیرد و گاه گوشه چشمی نیز به طنز نشان می‌دهد. 

نجف دریابندری مترجم ایرانی در سن ۹۱ سالگی درگذشت © .

سهراب دریابندری، فرزند نجف دریابندری، روز دوشنبه ۱۵ اردیبهشت/۴ ماه مه، خبر درگذشت پدر خود را در صفحه شخصی خود در اینستاگرام اعلام کرده و نوشته است: «نجف دریابندری، دقایقی پیش، پس از بیماری طولانی  درگذشت».

فرزند نجف دریابندری با اشاره به شرایط بحرانی ناشی از انتشار ویروس کرونا افزوده است: «ضمن تسلیت به همه دوستداران او، تقاضا می‌کنم به دلیل جلوگیری از بیماری به منزل ایشان مراجعه نکنند. به زودی اطلاعات بیشتری از همین طریق خواهم فرستاد».

نجف دریابندری، زاده اول شهریور ۱۳۰۸ خورشیدی در آبادان است. نجف دریابندری ترجمه آثار مطرح جهانی از نویسندگان برجسته‌ای را در کارنامه کاری خود دارد. 

او که تحصیلات خود را تا مقطع دبیرستان در شهر زادگاهش آبادان ادامه داد، در سال سوم دبیرستان تحصیل را رها کرده و به بازار کار وارد شد اما مدتی بعد بصورت خودآموز، به فراگیری زبان پرداخت. حضور کارکنان انگلیسی در تاسیسات نفتی آبادان، زمینه‌ای برای علاقمندی و آشنایی نجف دریابندری با زبان انگلیسی شد. 

«وداع با اسلحه»، ترجمه‌ای که دهه‌ها بی‌رقیب ماند

ترجمه «وداع با اسلحه» اثر ارنست همینگوی، نخستین ترجمه نجف دریابندری در سال ۱۳۳۳ خورشیدی است. نجف دریابندری، این کتاب را زمانی که هنوز ارنست همینگوی در قید حیات بود ترجمه کرد و این ترجمه بارها منتشر شده و مورد استفاده مخاطبان فارسی‌زبان قرار گرفته است. ترجمه‌ای که برای چندین دهه بی‌رقیب ماند.

نجف دریابندری از نسلی از نویسندگان و مترجمان بود که در فعالیت‌های سیاسی دهه ۳۰ خورشیدی فعال بودند. پس از انتشار ترجمه «وداع با اسلحه» بود که نجف دریابندری بدلیل فعالیت‌های سیاسی در آبادان به مدت ۴ سال به زندان افتاد.

او در زندان به مسائل فلسفی علاقمند شد و همانجا بود که «تاریخ فلسفه غرب» نوشتۀ برتراند راسل را ترجمه کرد. 

نجف دریابندری پس از آزادی از زندان در مقام سردبیر در انتشارات فرانکلین مشغول به فعالیت شد و به مدت ۱۷ سال با این موسسه همکاری کرد. او بسیاری از ترجمه‌های آثار ادبی رمان‌نویسان و نمایشنامه‌نویسان معروف را، همچون «پیرمرد و دریا» و «هاکلبری فین»، در این مدت به چاپ رساند.

مدتی هم بعنوان مترجم  متون فیلم‌های خارجی با سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران همکاری کرد اما پس از انقلاب اسلامی ایران از این سازمان فاصله گرفت و تنها به ترجمه و تالیف پرداخت.

آثاری همچون، «پیرمرد و دریا» (ارنست همینگوی)، «بیگانه‌ای در دهکده» و «هاکلبری فین» (مارک تواین)، «پیامبر و دیوانه» (جبران خلیل جبران)، «یک گل سرخ برای امیلی» و «گور به گور» (ویلیام فاکنر)، «تاریخ فلسفه غرب» (برتراند راسل)، «رگتایم» و «بیلی باتگیت» (ادگار لورنس دکتروف) و نمایشنامه‌های ساموئل بکت...از جمله ترجمه‌های نجف دریابندری هستند. 

نجف دریابندری از فارسی به انگلیسی هم ترجمه‌هایی دارد. از جمله ترجمه، «درد بی‌خویشتنی خودش» (بررسی مفهوم الیناسیون در فلسفه غرب) نوشته نجف دریابندری و نیمی از نسخه‌ای از «اشغال» نوشته بهرام بیضایی که هیچ کدام منتشر نشده است. 

گرامیداشت ویژگی‌های آثار نجف دریابندری 

این مترجم پیشکسوت ایرانی به دلیل ترجمه آثار ادبی آمریکایی، موفق به دریافت جایزه «تورنتون وایلدر» از دانشگاه کلمبیا شد. او در ترجمه این آثار،‌ بدلیل تفاوت نثر ادبیات آمریکای شمالی، بیشتر از زبان عامیانه استفاده کرده است.

نجف دریابندری در ترجمه‌های این آثار نثری روان و نزدیک به لحن و سبک نویسنده را به کار گرفته است. واژه‌گزینی و معادل‌یابی کم‌نظیر از ویژگی‌های ترجمه‌های وی در این آثار ادبی آمریکایی است.  

مترجمی که تالیف آشپزی او پرفروشترین کتاب شد

نام نجف دریابندری، نویسنده و مترجم پیشکسوت، به‌عنوان «گنجینه زنده بشری در میراث خوراک»، در مرداد ماه ۱۳۹۶، به خاطر تالیف «کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز»، در فهرست حاملان میراث ناملموس (نادره‌کاران) ثبت شد. او این کتاب را با همکاری همسرش فهیمه راستکار تالیف کرد. این کتاب، پس از حدود هشت سال تحقیق که گاه به‌صورت میدانی انجام گرفته است، به زیر چاپ رفت.

«کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز»، نخستین بار در سال ۱۳۷۸ خورشیدی به چاپ رسید و تاکنون بیش از ۳۰ بار توسط انتشارات کارنامه تجدید چاپ شده است. این کتاب از جمله کتاب‌های پرفروش تاریخ نشر ایران به شمار می‌رود. 

در بخشی از کتاب، اطلاعات جالبی درباره‌ مکتب‌های آشپزی ایرانی، چینی، رومی، هندی، ترکی، عربی، اسپانیایی، ژاپنی، ایتالیایی، فرانسوی و روسی ارائه شده است.

همچنین بطور جداگانه، طرز پخت غذاهای مکتب‌های یادشده در اختیار خواننده قرار گرفته است. اطلاعاتی هم درباره پیشینه خوراکی‌ها و سبک‌های مختلف پخت هر غذا ارائه شده است.

ویژگی ترجمه‌های نجف دریابندری از نگاه سروش حبیبی

سروش حبیبی، مترجم پیشکسوت، ساکن فرانسه، که بافعالیت حدود پنج دهه‌ای در عرصه ترجمه آثار ادبی، «پنجره‌ای را به روی خوانندگان زبان فارسی» گشوده است، نجف دریابندری را «از بهترین، جدی‌ترین و دقیقترین مترجمان زبان فارسی» برمی‌شمرد.

سروش حبیبی که خود ترجمه آثاری از زبان‌های آلمانی، انگلیسی، روسی و فرانسوی را در کارنامه فعالیت‌های خود دارد، در گفتگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه گفت: در دوران دبیرستان با ترجمه‌های نجف دریابندری آشنا شدم اما آشنایی شخصی من با نجف دریابندری به سال‌های فعالیت او در انتشارات فرانکلین باز می‌کردد. 

سروش حبیبی می‌گوید: ویراستاری در ایران با فعالیت نجف دریابندری در انتشارات فرانکلین در مقام ویراستار رایج شد.

به گفته سروش حبیبی، «نجف دریابندری در کار خود بسیار جدی بود و اگر در ترجمه با پیچیدگی در کلام نویسنده روبرو می‌شد، به سادگی از آن نمی‌گذشت و با جدیت برای یافتن معادل آن می‌کوشید».

سروش حبیبی می‌افزاید: نجف دریابندری،‌ «آنقدر در کار ترجمه دقیق نبود که ترجمه را غیرقابل خواندن نماید، اما در انتقال کلام نویسنده، وفادار بوده و در عین حال خوش سلیقه و با ذوق بود»؛ «کتاب مستطاب نمونه ای از خوش ذوقی او بود».

به گفته سروش حبیبی، نجف دریابندری، برای تالیف کتاب مستطاب آشپزی هم این خوش‌ذوقی را نشان داده تا جایی که برای یافتن یک دستور غذایی از شهری به شهری سفر میکرد.