هنر نگارگری (مینیاتور) ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید

معاون میراث فرهنگی ایران، اعلام کرد که هنر نگارگری (مینیاتور) ایران، در پرونده ای مشترک با کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان، در فهرست میراث جهانی ناملموس بشری قرار گرفت و به عنوان پانزدهمین میراث ناملموس ایران در یونسکو به ثبت رسید.

هنر نگارگری (مینیاتور) ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید © DR

محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی ایران، عصر روز چهارشنبه ۲۶ آذر، اعلام کرد که پروندۀ چند ملیتی هنر نگارگری (مینیاتور) به صورت مشترک با کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان، در سومین روز برگزاری پانزدهمین اجلاس کمیته میراث فرهنگی ناملموس یونسکو مطرح شد و پس از بررسی با اکثریت آرا و بدون مخالفت به عنوان پانزدهمین میراث ناملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید.

وی با اشاره به ارزش و جایگاه والای فرهنگی نگارگری در تراز جهانی و مسئولیت حفظ و نشر این هنر، تأکید کرد: «آموزش های نگارگری و برگزاری نمایشگاه های آثار آن می تواند به پاسداری این هنر کمک کند تا نسل به نسل، به آیندگان برسد. همچنین رسانه ها و دستگاه های فرهنگی و هنری متولی، باید در این مسیر وزارت میراث فرهنگی را یاری کنند تا جریان سازی و پویایی آن در عرصه کشور تداوم داشته باشد».

وی افزود: «نگارگری طرفداران زیادی در ایران دارد، اما همین رویدادهای فرهنگی هنری کمک می کند تا افرادی که اطلاعات کمتری دارند با این هنر بیشتر آشنا شوند و در پاسداری از آن بیشتر تلاش کنند.»

او با اشاره به تلاش های دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی و عبدالمجید شریف‌زاده مدیر گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و مسئول تهیه بخش ایرانی پرونده، در خصوص اهمیت ثبت هنر نگارگری (مینیاتور) گفت: «ثبت یک هنر خاص برای یک کشور، جایگاه نیاکان مردمان آن کشور را برجسته کرده و نوعی واکنش عاطفی را نسبت به میراث‌فرهنگی و هنری ایجاد خواهد کرد».

معاون میراث فرهنگی ایران تصریح کرد: «ثبت هنر مینیاتور می‌تواند ضمن ارتقای جایگاه منطقه در زمینه تنوع فرهنگی جهان، قدرت تخیل و تأسیس یک هنر منحصر به‌فرد را در آگاهی عمومی جامعه تقویت کند و به‌عنوان محرکی نیرومند در زمین مطالعات هنری در زمینه و بافت فرهنگ جهانی، ایفای نقش کند».

وی نگارگری را نوع خاصی از نقاشی عنوان کرد که بر اساس ویژگی‌های فرهنگی، ادبی و الزامات مبتنی بر مواد اولیه از قبیل طلا، نقره، شنگرف و لاجورد و نوع نگاه به جهان، طبیعت و تفسیر آن، در جوامع سنتی شکوفا شده و تا به امروز باقی مانده است.

پانزدهمین کمیتۀ جهانی میراث ناملموس سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد یونسکو  (UNESCO) که به دلیل شیوع ویروس کرونا به صورت مجازی (آنلاین) برگزار شده است، کار خود را از روز دوشنبه ۲۴ آذر به میزبانی جامائیکا آغاز کرده و به مدت ۶ روز تا ۲۹ آذر (۱۴ تا ۱۹ دسامبر ۲۰۲۰) هر روز به صورت آنلاین از ساعت ۴ تا ۷ بعدازظهر ادامه دارد.

سه پرونده دیگر تا پایان هفته در اجلاس یونسکو مورد بررسی قرار می گیرند

قرار است سه پرونده «مراسم زیارت تادئوس»  به‌صورت مشترک با ارمنستان، «جشن مهرگان» به‌صورت مشترک با تاجیکستان و «هنر ساختن و نواختن عود» به‌صورت مشترک با سوریه، در روز پنجشنبه ۲۷ آذرماه ۹۹ مورد بررسی اعضای کمیته قرار بگیرد که در صورت موافقت اعضای کمیتۀ جهانی، تعداد آثار ملموس ثبت شدۀ ایران در یونسکو به ۱۸ اثر می رسد.

محمد حسن طالبیان معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، در این زمینه گفت: «با توجه به محدودیت­‌های سهمیه‌­ای یونسکو، این چهار پرونده به شکل مشترک با کشورهای همسایه تدوین شده است تا بتوان از ظرفیت سهمیه مشترک با دیگر کشورها برای ثبت جهانی میراث‌فرهنگی ناملموس کشور بهره­ گرفت».

وی با اشاره به پیشنهاد ارجاع دو پرونده جشن مهرگان و مهارت ساختن و نواختن عود، توضیح داد که «منظور از ریفر کردن پرونده، ارجاع پرونده به اجلاس بعدی یونسکو برای ثبت جهانی است. این پرونده­‌ها به دلیل اینکه به‌شکل مشترک با کشورهای دیگر تنظیم شده، ظاهراً ابهام‌هایی برای کمیته ارزیابی جهانی بر روی نقاط مشترک برگزاری این عناصر فرهنگی در کشورهای تهیه‌کننده پرونده مطرح شده است، البته ایران به همراه سوریه و تاجیکستان به‌شکل مشترک دفاعیه‌های کارشناسی و فنی خود را ارائه کرده است.»

زیارت تادئوس مقدس، آیینی مذهبی در قره کلیسا در آذربایجان غربی در ایران است، که ارامنه هر ساله از نقاط مختلف جهان به این مکان تاریخی (قره کلیسا- کلیسای تادئوس) که جزو میراث جهانی ثبت شده است، می آیند و این آیین را برگزار می کنند.

ساز عود (رود) یا (بربط)، سازی متعلق به کشور ایران است که در تقسیم‌بندی سازها، در رده سازهای زهی قرار می‌گیرد. این ساز که زهی زخمه‌ای است در خاورمیانه و کشورهای عربی یکی از محبوب‌ترین سازها به شمار می‌رود. بربط یا عود ایرانی نقش پررنگی در موسیقی ایرانی دارد. محمد رفیع اشعری یکی از متبحرترین سازندگان عود در ایران است که نقش زیادی در رواج این سازه و صادرات آن به کشورهای دیگر دارد. از سوی دیگر، ابراهیم قنبری مهر با خلاقیت هایی در شکل و شمایل عود عربی مانند کوچک‌تر نمودن کاسه و بلندتر کردن دسته، نسخه‌های جدیدی از عود را تولید و به جهان عرضه کرده است.

مهرگان یا جشن مهر یکی از بزرگترین جشن‌های ایران باستان بوده است که در مهرروز از ماه مهر برگزار میشده است. مهرگان پس از نوروز بزرگترین جشن ایرانیان باستان بوده‌ است.

آثار ناملموس ایرانی که ثبت جهانی شده اند

آیین باستانی و کهن نوروز و ردیف‌های موسیقی سنتی ایران در سال ۲۰۰۹-۱۳۸۸، آئین پهلوانی و زورخانه‌ای، هنر نمایشی آئینی تعزیه، مهارت فرش‌بافی کاشان، مهارت فرش‌بافی فارس و موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی در سال ۲۰۱۰- ۱۳۸۹، دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس و نقالی، قصه‌گویی اجرایی ایرانی در سال ۲۰۱۱- ۱۳۹۰، آئین قالی‌شویان مشهد اردهال در سال ۲۰۱۲- ۱۳۹۱ در یونسکو به ثبت رسید.

فرهنگ پخت نان لواش و آئین نوروز (با تکمیل پرونده) برای دومین بار در سال ۲۰۱۶- ۱۳۹۵، هنر ساختن و نواختن کمانچه، چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی در سال ۲۰۱۷-۱۳۹۶ و ساختن و نواختن دو تار ایرانی در سال ۲۰۱۹- ۱۳۹۸ پنچ اثر معنوی ایرانیان است که تاکنون در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسیده‌اند.

میراث فرهنگی ناملموس، توسط یونسکو به عنوان همتای آثار جهانی ملموس ترویج می‌شود و تمرکز عمده آن بر جنبه‌های ناملموس معنوی فرهنگ جوامع است؛ یونسکو در سال ۲۰۰۱ با انجام تحقیقی در میان کشورها و سازمان‌های مردم‌نهاد تلاش کرد تا توافق آنان برای ارائه تعریفی از میراث ناملموس و بستن پیمان‌نامه‌ای در این زمینه را به دست آورد که نتیجه آن کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس بود که در سال ۲۰۰۳ به تصویب رسید و اکنون  ۱۸۰ کشور ، عضو کنوانسیون ۲۰۰۳ پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس هستند.

میراث فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرایندهای فرهنگی گفته می‌شود که با گذشت زمان و از نسل‌های پیشین باقی مانده‌اند. بخشی از دارایی‌های فرهنگی، محصولاتی ملموس مانند ساختمان‌ها یا کارهای هنری هستند. با این حال بخش‌های زیادی از فرهنگ به‌شکل ناملموس است مانند ترانه، موسیقی، رقص، درام، توانمندی، آشپزی، هنر صنایع دستی و جشنواره‌های گوناگون که شکل‌هایی از فرهنگ به‌شمار می‌روند و قابل ثبت و ضبط هستند ولی ملموس نبوده و قابلیت ذخیره در محل فیزیکی مانند موزه را ندارند ولی از طریق ابزارها و وسایلی که در آن‌ها به‌کار رفته‌اند قابل تجربه‌کردن هستند. این وسایل فرهنگی توسط سازمان ملل متحد گنجینه‌های بشری نامیده شده‌است.

هنر نگارگری (مینیاتور) ایرانی

نگارگری ایرانی به عنوان هنری برگرفته از مفاهیمی چون تعالی روح و رسیدن به عالم معنا و جاودانگی با نگرش حقیقت‌گرا در سراسر دنیا شناخته شده است. اوج شکوفایی این هنر با ظهور چهره هایی چون کمال‌الدین بهزاد و رضا عباسی در عهد صفویه شکل گرفت که بیانگر دوران طلایی این هنر است.

نگارگری مفهومی عام دارد و روش ‌ها و سبک‌های گوناگون نقاشی ایرانی را شامل می ‌شود، چه آنها که در کتاب و نسخه ‌های خطی صورت گرفته شامل تذهیب، تشعیر، حاشیه‌سازی، جدول‌کشی، گل‌ومرغ و چه آنها که بر دیوار بناها و بوم های دیگر خلق شده است.

اگر چه هنر نقاشی در آثار تصویری کهن ایران به زمان "مانی" از نگارگران دورۀ اشکانیان و حتی گذشتگان او بر می‌گردد، اما بعد از ورود اسلام به ایران و از حدود قرن سوم هجری به بعد، شاهد به وجود آمدن نگاه جدیدی در هنر نقاشی ایران هستیم که زیر بنای خلق آثار نگارگران ایرانی از گذشتۀ دور تا امروز است و اکنون نام و آثار "حسین بهزاد" شاعر رنگ‌ها و "محمود فرشچیان"، از هنرمندان نقاش و نگارگر ایرانی در جهان شناخته شده است.