نمایشگاه کتاب فرانکفورت با اعطای جایزه صلح به یک ایرانی پایان یافت

نوید کرمانی یکی از شناخته شده ترین نویسندگان ایرانی تبار آلمان است که به زبان آلمانی می نویسد. از او تاکنون کتاب های متعددی انتشار یافته که "نام تو"، "میان قرآن و کافکا"، "در باره اتفاق، "وضعیت فوق العاده"، "درباره مسیحیت"، "آلمان و مسلمانانش" و "رمان عشق بزرگ" عنوان معروف ترین آن ها است.

سه موضوع مهم مرتبط با خاورمیانه و ایران امسال بر نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت سایه افکنده بود: سرنوشت داعش در سوریه و عراق، بحران پناهجویان در اروپا و به ویژه آلمان و تحریم نمایشگاه از سوی ایران. جمهوری اسلامی امیدوار بود که با تحریم نمایشگاه، صدای اعتراض خود را علیه حضور و سخنرانی سلمان رشدی نویسنده بریتانیائی هندی تبار بار دیگر به گوش جهانیان برساند. اما زیان این اقدام متوجه دولت و ناشران ایرانی و سود آن متوجه مدیریت نمایشگاه شد که از قبل اعلام کرده بود مایل است امسال سیاسی ترین دوره تاریخ نمایشگاه کتاب را برگزار کند.

قبل از تحریم نمایشگاه از سوی دولت ایران، ده ناشر ایرانی مرتبط با نهادهای دولتی و نیمه دولتی اجازه سفر به فرانکفورت را یافته بودند، اما از برپا کردن غرفه ها و عرضه کتاب های خود محروم ماندند. به گفته دو تن از آن ها، تصمیم به تحریم نمایشگاه بیش از آن که نتیجه حضور سلمان رشدی در آن باشد، برآیند اختلافات جناحی در ایران بود.

این ادعا به ویژه از آن جهت قابل فهم است که دولت ایران امسال با صرف ده ها هزار یورو غرفه ای اجاره کرده بود که مساحت آن به سه برابر هر سال می رسید. این غرفه همچنین با هزینه ای بسیار سنگین به بهترین شکل ممکن قفسه بندی و تزئین شده بود، اما به رغم پرداخت همه هزینه ها، در تمام مدت برگزاری نمایشگاه خالی ماند.

مدیر یکی از انتشاراتی ها که مایل نبود نامش فاش شود می گفت:"دولت می خواست امسال حضور پررنگ تری در نمایشگاه داشته باشد و گامی دیگر در مسیر کاهش انزوای جمهوری اسلامی بردارد، اما اصولگرایان که هنوز هم نمی توانند توافق هسته ای دولت روحانی با غرب و گشوده شدن نسبی مرزها را تاب بیاورند، در آخرین روزها حضور سلمان رشدی را بهانه کردند و علی جنتی وزیر ارشاد دولت روحانی را چنان زیر فشار قرار دادند که او مجبور به تحریم نمایشگاه شد."

خانم جوانی که در یکی از غرفه های خالی حضور داشت، در برابر این پرسش که تکلیف هزینه هائی که ناشران برای سفر و آوردن کتاب پرداخته اند چه می شود، گفت:"هیچکس نمی داند. آن ها باید پس از بازگشت به ایران درخواست جبران زیان بدهند، اما این که با این درخواست ها چگونه برخورد شود نمی دانیم."

سه نویسنده ایرانی در کنار هم

به رغم تحریم نمایشگاه بین المللی کتاب از سوی جمهوری اسلامی، اعطای جایزه صلح اتحادیه کتابفروشان آلمان به نوید کرمانی و حضور امیرحسن چهل تن و فریبا وفی دو نویسنده ایرانی در نمایشگاه و رونمائی از کتاب های آن ها که به زبان آلمانی منتشر شده اند، سبب شد که نام ایران در نمایشگاه بارها تکرار شود.

روز جمعه شانزدهم اکتبر با حضور امیرحسن چهل تن و فریبا وافی در طبقه اول سالن 3 نمایشگاه کتاب میزگردی برگزار شد که اداره آن را نوید کرمانی و یک نویسنده و مترجم آلمانی به عهده داشتند. بر ای این میزگرد عنوان "ادبیات خاموش" برگزیده شده بود.

از امیرحسن چهل تن تاکنون پنج رمان "تهران خیابان انقلاب"، "آمریکائی کشی در تهران"، "تهران شهر بی آسمان"، "خوشنویس اصفهان" و "سپیده دم ایرانی" به زبان آلمانی منتشر شده است. "پرنده من" و "تلان" نیز دو اثر خانم فریبا وفی هستند که در آلمان انتشار یافته اند.

فریبا وفی درباره "ادبیات خاموش" که عنوان میزگرد بود، گفت:"اگر سکوت بر پایه دانائی باشد چیز خوبی است. ما در فرهنگ خودمان این را داریم. ولی وقتی که سکوت محصول ترس است، داستان دیگری است. من در کارهای خودم سعی کرده ام از صدای خاموش زن هائی بنویسم که صداشان در هیچ کجا شنیده نمی شود."

در بخشی دیگر از میزگرد، هنگامی که بحث به تفاوت های ادبیات ایران در دوران پیش و پس از انقلاب بهمن 1357 رسید، امیرحسن چهل تن گفت:"ادبیات ایران تفاوت های بنیادی پیدا کرده است. یکی از این تفاوت ها افزایش تعداد نویسنده ها است. به ویژه صدای نویسندگان زن نسبت به پیش اوج گرفته و کلاس ها و کارگاه های نویسندگی در تهران افزایش قابل ملاحظه ای یافته است. مسئله دیگر نویسندگانی هستند که به موازات نویسندگان مستقل ایران، در تشکیلات ویژه فرهنگی مورد حمایت دولت جمع شده اند. آثار این گروه ایدئولوژیک و تحت کنترل و هدایت حکومت است، اما آن ها هم در شمار نویسندگان ایران هستند. تفاوت اساسی دیگر سخت گیرانه تر شدن سانسور است. بخصوص درباره مسائل ساده در ارتباط های انسانی که ممکن است با برچسب پورنوگرافی از یک رمان حذف شود. امروز واژه شراب حساسیت برانگیز است، انتقاد از دولت، صحبت کردن از جنگ هشت ساله و بسیاری موارد دیگر را ما باید در ادبیات با سکوت برگزار کنیم."
میزگردی که با حضور چهل تن، وفی و کرمانی برگزار شد مورد استقبال گرم بازدیدکنندگان نمایشگاه قرار گرفت.

در سایه بحران پناهجویان و جنگ سوریه

جنگ و ویرانی در سوریه و عراق، سرنوشت داعش و هجوم پناهجویان به اروپا و به ویژه آلمان، موضوع های مهم دیگری بودند که بر نمایشگاه امسال سایه افکنده بودند.

رفیق شامی نویسنده سرشناس سوری تبار آلمان در "چادر کتابخوانی" نمایشگاه کتاب فرانکفورت ضمن توضیح درباره تازه ترین رمان خود به زبان آلمانی، (صوفیا یا آغاز همه داستان ها) به موضوع بحران پناهجویان در اروپا اشاره کرد. او خطاب به آلمانی ها گفت:"هیچکس داوطلبانه وطنش را ترک نمی کند. شما با پشتیبانی از پناهجویان به آزادی خودتان احترام می گذارید. آزادی و دموکراسی ما را موظف می کند که از آزادی دیگران و دموکراسی برای آن ها پشتیبانی کنیم. 3 تا 4 درصد فریبکار میان پناهجویان پیدا می شوند، اما 96 درصد بقیه در این مورد گناهی ندارند. حساب فریبکاران را باید از حساب قربانیان جدا کرد."

شامی سپس پناهجویان هم میهن خود را مخاطب قرار داد و گفت:"به رمانتیزه کردن زادگاه خودتان خاتمه بدهید. شما حالا اینجا هستید و باید به قوانین و فرهنگ سرزمین میزبان خودتان احترام بگذارید. کسی که از سوریه به اروپا آمده و می گوید نباید یک زن به من درس بدهد، دارد دروغ می گوید. در سوریه زنان بی شماری به مردان ما درس می داده اند. به کسی که چنین ادعائی می کند، باید گفت برو به عربستان سعودی. آنجا مردها به تو به گونه ای کاملا بنیادی درس می دهند."

رسانه های آلمانی از مصاحبه رفیق شامی به عنوان یکی از نقطه های اوج نمایشگاه امسال یاد کردند. از او که 40 سال پیش به آلمان مهاجرت کرده است، تاکنون رمان های متعددی به زبان آلمانی انتشار یافته که "پرستوها" یکی از معروف ترین آن ها است.

یورگن تودنهوفر، روزنامه نگار و نویسنده آلمانی سال گذشته با گرفتن امان نامه از ابوبکر البغدادی رهبر داعش برای ده روز به سوریه رفت و در میان جهادگرایان داعش به سر برد. او پس از بازگشت کتابی با عنوان "ده روز در میان دولت اسلامی" درباره نحوه زندگی جنگجویان داعش و رفتار آن ها با دیگران منتشر کرد که یکی از پر سروصداترین کتاب های سال گذشته بازار کتاب آلمان بود.

یورگن تودنهوفر روز چهارشنبه پانزدهم اکتبر در "چادر کتاب خوانی" به پرسش هائی که یک مجری در برابر صدها علاقمند با او در میان می نهاد، پاسخ داد. تودنهوفر غرب را مقصر اصلی تنش های امروز خاورمیانه و ظهور داعش دانست و گفت که نیروهای غربی باید کشورهای اسلامی را رها کنند و به کشورهای خود بازگردند، چون حضور آن ها به خشونت های بنیادگرایان اسلامی امکان توجیه می دهد.

امسال در نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت(14 تا 18 اکتبر) بیش از 7 هزار شرکت فعال در زمینه چاپ و نشر از 102 کشور جهان حضور داشتند. مسئولان نمایشگاه از قبل اعلام کرده بودند قصد دارند این بار سیاسی ترین دوره تاریخ 67 ساله نمایشگاه را برگزار کنند. به نظر بیشتر ناظران و روزنامه نگاران، آن ها موفق به این کار شدند. به ویژه حضور سلمان رشدی و تحریم نمایشگاه از سوی ایران به تحقق این هدف کمک کرد. در کنفرانس افتتاحیه نمایشگاه، مدیر آن ضمن ابراز تاسف از اقدام ایران گفت:"آزادی بیان چیزی نیست که بتوان بر سر آن معامله کرد".

جواد طالعی/ رادیو فرانسه/ آلمان