نکاتی از قوانین و نحوۀ برگزاری انتخابات مجلس شورا و خبرگان

نظارت شورای نگهبان
 
بر اساس اصل ٩٩ قانون اساسی، نظارت بر انتخابات مجلـس خبرگـان رهبـری و انتخابات مجلـس شـورایاسلامی بـه عهـدهشورای نگهبان است. این نظارت "استصوابی و عام" توصیف شده، یعنی رای شورای نگهبان در مورد تعیین صلاحیت نامزدها قطعی است و نیاز به رسیدگی نهاد یا مرجع دیگری ندارد.

شورای نگهبان می‌تواند انتخابات را مستقلاً در هر یک از مراحل، در کل و یا در بعضـی حوزه‌ها باطل کند.

نحوۀ اخذ رای
 
رای‌دهندگان باید اسامی نامزدهای انتخابی خود را روی برگۀ رای بنویسند.
در تهران، رای‌دهندگان باید حداکثر ۳٠ نفر را برای مجلس شورا و ١٦ نفر را برای مجلس خبرگان برگزینند. هر کس آزاد است که تعداد کمتری از این حدنصاب تعیین‌شده را انتخاب کند. این ارقام بر حسب جمعیت هر استان تعیین می‌شود.

رای‌دهندگان می‌توانند به میل خود نامزدهایی را از فهرست‌های متفاوت انتخاب نمایند (مثلاً در مورد مجلس شورا می‌توان چند نفر را از فهرست پیشنهادی اصولگرایان و چند نفر را از میان نامزدهای اصلاح‌طلب برگزید).
شرکت‌کنندگان می‌توانند در حوزۀ دلخواه خود رای دهند اما تغییر حوزه در مرحلۀ دوم انتخابات مجاز نیست.

رای‌دهندگان برای هر دو مجلس باید حداقل ١۸ سال داشته باشند.

مجلس شورای اسلامی: انتخابات در دو مرحله


شورای نگهبان صلاحیت ٦٢٢٩ نفر را برای نامزدی نمایندگی مجلس شورا تأیید کرده که ٥٨٦ نفرشان زن هستند.

انتخابات مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ در دو مرحله برگزار می‌شود. وزارت کشور با هماهنگی شورای نگهبان زمان برگزاری مرحلۀ دوم را ظرف یک ماه پس از اعلام نتیجۀ مرحله اول تعیین خواهد کرد.

برای انتخاب شدن در دور اول باید "اکثریت حداقل یک چهارم کل آراء" را به دست آورد. در غیر این صورت، کار به مرحلۀ دوم خواهد کشید. در این صورت، بنا بر توضیحات آیین‌نامۀ اجرایی انتخابات، "از بين نامزدهائي كه اكثريت حداقل يك چهارم آراء را در مرحلۀ اول بدست نياورده‌اند، فقط به تعداد دو برابر نمايندگان مورد نياز از بين كسانی كه‌بيشترين آراء را در مرحله اول داشته‌اند، در انتخابات مرحله دوم شركت مي‌كنند که در آن، کسب ‌اکثریت نسبی به هر میزان کافی خواهد بود".

انتخاب‌شوندگان برای مجلس شورا باید حداقل ۳٠ و حداکثر ٧٥ سال داشته باشند.

نامزدهایی که صلاحیتشان تأیید شده حق دارند "برای یک بار در مرحلۀ اول انتخابات و تا پـانزده روزقبل از روز اخذ رأی، حوزۀ انتخابیۀ خود را تغییر دهند" .

بر اساس قانون انتخابات و آیین‌نامۀ اجرایی، از تعداد کل نمایندگان، پنج نفر از اقلیت های دینی انتخاب می‌شوند: ‌زرتشتیان و کلیمیان هرکدام یک نماینده، مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعاً یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال هرکدام یک نماینده.

دورۀ‌ نمایندگی‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ چهار سال، و تعداد نمایندگان آن ٢٩٠ نفر است‌.

فهرست‌های نامزدها برای مجلس شورا
 
سه لیست اصلی از سوی جناح‌های سیاسی به مردم پیشنهاد شده است. رهبران و مبتکران این فهرست‌ها در تبلیغات خود تأکید کرده‌اند که بهتر است رای‌دهندگان "گزینشی" رای ندهند و همۀ اعضای یک لیست را به طور کامل انتخاب کنند:

- فهرست ائتلاف بزرگ اصولگرایان: غلامعلی حداد عادل به عنوان "سرلیست" استان تهران معرفی شده است.

- ائتلاف امید یا «گام دوم» یا ائتلاف اصلاح‌طلبان و اعتدال‌گرایان: این فهرست که "طرفدار دولت روحانی" توصیف می‌شود، در تهران محمدرضا عارف را به عنوان "سرلیست" برگزیده است.

- صدای ملت: طرفداران علی مطهری و بخشی از مخالفان محمود احمدی‌نژاد در این فهرست جمع شده‌اند. علی مطهری در عین حال در فهرست امید هم حضور دارد.

لیست‌های کم و بیش گمنام دیگر و تعداد زیادی نامزد مستقل نیز در انتخابات حضور دارند.

مجلس خبرگان رهبری

بر خلاف مجلس شورا، برای عضویت در مجلس خبرگان شرط حداکثر سن منظور نشده است.
شورای نگهبان صلاحیت ١٦١ نفر را برای نامزدی عضویت در این مجلس تأیید کرده که همگی مرد هستند.

از جمله شرایط لازمی که برای نامزدی در این انتخابات اعلام شده "اجتهاد" در حدی است که "قدرت استنباط بعضی مسائل فقهی را داشته باشد و بتواند ولی فقیه واجد شرایط رهبری را تشخیص دهد".
شهرت به دیانت، بینش سیاسی و اجتماعی و البته معتقد بودن به نظام از دیگر شرایط اعلام‌شده است.

در تبصره‌های الحاقی قانون انتخابات توضیح داده شده که تشخیص شرایط یادشده به عهدۀ فقهای شورای نگهبان است.
در تبصرۀ دیگری آمده است "کسانی که رهبر انقلاب صریحاً یا ضمناً اجتهاد آنان را تأیید کرده باشد" دیگر نیازی به تشخیص فقهای شورای نگهبان نخواهند داشت.

خبرگان در یک مرحله و با اکثریت نسبی آرا انتخاب می‌شوند" .در صورتی که تعداد آرای دو یا چند نفر مساوی باشد و به همه آنان نیاز نباشد، نمایندهیا نمایندگان مورد لزوم، با قرعه معین می شود".

طبق قانون انتخابات مجلس خبرگان، در صورتی که حتی پس از تأیید صلاحیت‌ها "ادلۀ جدیدی برای عدم صـلاحیت هـریک از داوطلبان به دست آید، فقهای شورای نگهبان حق دارند که عدم صلاحیت وی را اعلام نمایند.

سوابق و عملکرد مجلس خبرگان
 
مجلس خبرگان رهبری نخستین بار در زمان حیات آیت‌الله خمینی، در سال ۱۳۶۲ تشکیل شد. دورۀ دوم در سال ۱۳۶۹، سومین دوره در سال ۱۳۷۷ و بالاخره دورۀ چهارم در سال ۱۳۸۵ افتتاح شد. آخرین دوره استثناً به جای هشت سال، نه سال طول کشید تا انتخابات بعدی خبرگان با انتخابات مجلس شورای اسلامی هم‌زمان گردد.

مجلس خبرگان دارای ۸۸ کرسی است.

مجلس خبرگان سالی یک بار، حداقل به مدت دو روز ، اجلاسیۀ رسمی دارد .محل تشکیل مجلس شهر قم است "مگر این که ضـرورتی تشـکیل آن رادر جایی دیگر ایجاب کند".

مصوبات مجلس خبرگان با موافقت نصف به علاوه یک حاضران  معتبر است، مگـر درمورد تعیین رهبر که نیاز به موافقت دو سوم حاضران دارد.

نامزدهای خبرگان

نامزدهای مجلس خبرگان همگی اصولگرا و محافظه‌کار محسوب می‌شوند. با اینحال در تهران، اصلاح‌طلبان و اعتدال‌گرایان فهرست شانزده نفره‌ای را به رای‌دهندگان توصیه کرده‌اند با این هدف که از ورود چهره‌های شاخص اصولگرا یعنی جنتی، یزدی و مصباح یزدی (معروف به مثلث جیم) جلوگیری کنند.