نگاهی به انقلاب ۱۳۵۷ و یادآوری بعضی پیامدهای منطقه‌ای و جهانی آن
نتشر شده در:
گوش کنید - ۰۸:۴۹
جمعۀ این هفته۲۲ بهمن ۱۴۰۰ خورشیدی (۱۱ فوریۀ ۲۰۲۲) چهل و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران است. نوشتن کتاب و مقاله دربارۀ این انقلاب هم‌چنان ادامه دارد. تاکنون کتاب‌ها و مقاله‌های بسیاری دربارۀ جنبه‌های گوناگون آن به ده‌ها زبان زندۀ دنیا منتشر شده است. کارشناسانِ علوم اجتماعی دربارۀ علل ذهنی و عینی این انقلاب، نحوۀ شکل‌گیری و نیروهای محرک آن و به طور کلی دربارۀ علل پیروزی آن و نیز پیامدهای ملی و فراملیِ آن از تحقیق و نظرپردازی بازنایستاده‌اند. پس‌لرزه‌های انقلاب اسلامی ایران مانند بیشتر انقلاب‌های تاریخ از چارچوب مرزهای ملی کشور فراتر رفت و سبب‌ساز دگرگونی‌هایی در سطح منطقه‌ای و حتی جهانی شد.
به عقیدۀ بسیاری از پژوهشگران، رشد اسلام سیاسی در کشورهای مسلمان و رواج آن در میان جوانان مسلمان‌تبارِ کشورهای غربی یکی از نتایج جهانی آن انقلاب بود. جامعه‌شناسانی معتقدند که پس از انقلاب ایران بود که بعضی از رفتارهای به اصطلاح اسلامی در فضای عمومیِ شهرهای اروپا پدیدار و روز به روز پُررنگ‌ترشد. پیش از آن، مسلمانان در جامعه‌های غربی حضور داشتند اما در پی آن نبودند که اعتقادات و آداب و رسوم دینی‌شان را در آن جامعه‌ها به نمایش بگذارند. اما پس از انقلاب اسلامی ایران بعضی از آداب و رسوم به اصطلاح «اسلامی» جزو نظام رفتاری گروه‌هایی از جوانانِ مسلمان‌تبار این کشورها شد.
به گفتۀ اُلیویه روا، اسلام شناس فرانسوی، پیش از انقلاب اسلامی ایران، مادر بزرگ مسلمان‌تباری که با حجاب سنتی‌اش در فضایِ عمومی فرانسه و در مکان‌های محدودی ظاهر می‌شد، مشکلی ایجاد نمی‌کرد. فرانسوی‌ها بنابر اصل لائیسیته، با اعتقادات و آداب و رسوم دینیِ نسل اول مهاجرانِ مسلمان کاری نداشتند. حجاب آن زن مسلمان نماد فرهنگی مهاجر بود و تغییر محسوسی در فضای عمومی شهرها ایجاد نمی‌کرد. آن مادر بزرگ نمی‌خواست با حجاب سنتی‌اش ایمان دینی‌اش را در فضای عمومی به نمایش بگذارد. مشکل از زمانی آغاز شد که جوانان برخاسته از نسل دوم آن مهاجران زیر تأثیر انقلاب اسلامی ایران خواستند اعتقادات و آداب و رسوم دینی‌شان را در فضای عمومی به رخ دیگران بکشند.
باری، اگر حجاب سنتی آن مادر بزرگ مشکلی برای فرانسویان ایجاد نمی‌کرد، به عکس، روسریِ دختر جوان مسلمان‌تباری که در مدرسه‌های عمومی فرانسه آموزش لائیک می‌دید و در عین حال اصرار داشت که روسری‌اش را در کلاس درس از سر برندارد، مشکل‌ساز شد.
به عقیدۀ اُلیویه روا، چنان نیست که جوانان مسلمان‌تبارِ جامعه‌های غربی از جمله فرانسه دیندارتر از پدران و مادرشان باشند. بسیاری از آنان مناسک دینی را هم به جا نمی‌آورند. به عبارت بهتر، مسلمان به معنای واقعی نیستند. فرقی که این جوانان با پدران و مادرانشان دارند این است که می‌خواهند تعلق دینی‌شان را در فضای عمومی به رخ دیگران بکشند. درواقع، دینداریِ بیشتر آنان مانند دینداری بسیاری از مدافعان جمهوری اسلامی ایران ظاهرسازی است.
نکتۀ دیگری که این اسلام شناس فرانسوی بر آن تأکید می‌کند این است که این جوانان با به نمایش گذاشتن تعلق دینی‌شان در فضای عمومی می‌خواهند از هویت قومیِ پدران و مادرانشان فاصله بگیرند و در جامعۀ فرانسوی نه به عنوان جوانان عرب‌تبار بلکه به عنوان مسلمان شناخته شوند. به عقیدۀ اُلویه روا، همین مسئله سبب می‌شود که جریان‌های سلفی و تبلیغی در میان آنان نفوذ و یارگیری کنند.
به نوشتۀ «توما دِلتوُمب» در کتاب «اسلام خیالی»، در سال‌های دهۀ ۱۹۷۰ اسلام برای فرانسوی‌های کوچه و بازار پدیده‌ای بیگانه بود. اما در سال‌های پایانی آن دهه با انقلاب اسلامی ایران این دین وارد سالن غذاخوریِ فرانسوی‌ها شد. پیرمردی عجیب با ریشی انبوه و عمامه‌ای سیاه چندین هفته موضوع اخبار تلویزیون بود و از پشت صفحۀ تلویزیون شام آنان را همراهی می‌کرد. آن پیرمرد از عراق به فرانسه آمده بود و در یکی از حومه‌های پاریس ساکن شده بود و از آنجا انقلابی عجیب را رهبری می‌کرد. انبوهی از زنان با چادرهای سیاه نام او را در خیابان‌های تهران فریاد می‌زدند: «خمینی! خمینی!». روشنفکران، روزنامه نگاران و سیاستمداران فرانسوی از سخن گفتن دربارۀ آن پیرمرد باز نمی‌ایستادند. تلویزیون می‌کوشید اخبار آن انقلاب عجیب را لحظه به لحظه به آگاهی مردم فرانسه برساند.
بینندگان تصاویری شگفت‌انگیز و واژگانی جدید کشف می‌کردند. بسیاری از فرانسوی‌ها تا آن زمان واژه‌هایی مانند «آیت الله»، «ملا»، «چادر»، «شیعه»، «سنی» و «شریعت» را نشنیده بودند. روزنامه نگاران می‌کوشیدند آن واژه‌ها را به مردم توضیح دهند. آن انقلاب بی‌همتا با رهبر عجیب و غریبش به یکی از موضوع‌های ملی فرانسه تبدیل شده بود.
تصاویر شگفت‌انگیزی که «توما دِلتوُمب» از آن‌ها سخن می‌گوید، رفته رفته در ذهن جهانیان از جمله فرانسویان عادی شد. پس از مدتی افکار عمومی جهان با تصویر و رفتار آخوند و حتی گریه‌های او در مراسم عزاداری شیعی خو گرفت و اگر همان آخوند در مقام رئیس جمهورِ کشوری کهنسال سفرهای رسمی به گوشه و کنار جهان می‌کند و با رهبران جهان دیدار می‌کند، گویا دیگر شگفتی کسی را برنمی‌انگیزد.
پرسش معروف منتسکیو را این بار خود ایرانی‌ها مطرح می‌کنند: چگونه می‌توان ایرانی بود؟
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید