چرا استدلال عقلی برای اثبات اعتقادات دینی بیهوده است؟ نگاهی تاریخی به عُروج مریم

روز دوشنبه ۱۵ اوت پیروان کلیسای کاتولیک، کلیسای ارتدوُکس شرقی و کلیسای ارتدوُکس مشرقی سالروز «عُروج مریم» را با برگزاری مراسمی جشن گرفتند. پیروانِ این سه کلیسا با تفاوت‌هایی معتقدند که مریم مقدس مانند فرزندش، عیسیٰ، به آسمان عُروج کرده است. 

روز دوشنبه ۱۵ اوت پیروان کلیسای کاتولیک، کلیسای ارتدوُکس شرقی و کلیسای ارتدوُکس مشرقی سالروز «عُروج مریم» را با برگزاری مراسمی جشن گرفتند. AFP - VALENTINE CHAPUIS

در کتاب مقدس اثری از این رویداد نیست. اما گروه‌های بزرگی از مسیحیان به آن اعتقاد دارند که اعتقادی است بسیار کهن در مسیحیت شرقی و غربی. مسیحیان از قرن هشتم میلادی با برگزاری مراسمی نیایشی این رویداد را جشن می‌گیرند. در یونان و در بیشتر کشورهای کاتولیک جهان، ۱۵ اوت، سالروز عُروج مریم مقدس، روز تعطیلی است.

این باور در سال ۱۹۵۰ با حکم پاپ «پیوس دوازدهم» به «اصل ایمانی» کاتولیک‌ها تبدیل شد. مسیحیت‌شناسان معتقدند که در تاریخ مسیحیت نخستین بار بود که یک پاپ با استفاده از دُگم «عصمت پاپی» چنین حکمی صادر ‌کرد. امروز بیشتر کلام‌شناسان کاتولیک معتقدند که مریم پس از مرگ زنده شد و به آسمان عُروج کرد.

کارل گوستاو یونگ، فیلسوف و روانپزشکِ نامدار سویسی، تبدیل این باور به «اصل ایمانی» را مهم‌ترین رویداد تاریخ مسیحیت پس از رفرم پروتستان می‌داند و معتقد است که حکم پاپ پیوس دوازدهم در بارۀ عُروج مریم «ارزشی پیامبرانه» دارد. زیرا با تبدیل این باور به یک اصل ایمانی، مسیحیت ذاتِ آسمانی «زن» را پذیرفت و از سه گانه باوریِ «پدر، پسر، روح القُدُس» فراتر رفت. به گفتۀ او، سرانجام، عروسی که خداوند به همسری گرفته بود در آسمان منزل کرد.

به عقیدۀ یونگ، با تبدیل شدن «عُروج مریم» به اصل ایمانی، زن در مسیحیت مقامی الاهی یافت. با این کار، کلیسا وجه زنانۀ خدا را نیز پذیرفت و به آن رسمیت بخشید. درواقع، با حکم پاپ پیوس دوازدهم خدای مسیحی از «مردانگی» مطلق بیرون آمد. بی‌شک، این رویداد در ذهنیت مؤمنان مسیحی بسیار اثر گذاشت و نگرش آنان را دربارۀ جایگاه زن در هستی و در جامعه دگرگون کرد. با پذیرش رسمیِ چهرۀ زنانۀ خدا، مؤمنِ مسیحی دیگر با خدای یک وجهیِ مردانه سر و کار نداشت.

 در سنت مسیحیت شرقی به جای «عُروج مریم» از اصطلاح «به خواب رفتن مریم مقدس» استفاده می‌کنند. اصطلاح «به خواب رفتن» در آن سنت به معنای جان سپردن و رخت بستن از جهان است. 

در اصطلاح‌شناسیِ کلیسای کاتولیک اصطلاح «به خواب رفتن» را تنها برای درگذشت مریم مقدس به کار می‌برند. برای بیان پیوستن جسم او به روحش در آسمان از اصطلاح «عُروج مریم» استفاده می‌کنند.

ارتدکس‌های شرقی و مشرقی ازجمله پیروانِ «کلیسای حواری ارمنی» معتقدند که مریم مقدس در آرامش معنوی جان سپرد و پس از سه روز جسمش به آسمان رفت و در آنجا به روح مریم پیوست. البته برخلاف کلیسای کاتولیک، کلیساهای مسیحیت شرقی این باور را به «اصل ایمانی» تبدیل نکرده‌اند. در قرن چهارم میلادی، اِفرِم سوری، از خادمان کلیسا، مدعی شد که تن مریم مقدس پس از مرگ او تا روز عُروجش بر آسمان به همان حال باقی مانده بود. یعنی برخلاف تن مردگان دچار فساد و تباهی نشده بود.

نخست این را بگوییم که ارتدوُکس‌های مشرقی از جمله پیروانِ کلیسای ارمنی و کلیسای قِبطی، با ارتدکس‌های شرقی تفاوت‌های اعتقادیِ مهمی دارند. برای مثال، آنان تنها «سه شورای کلیسایی اول» را به رسمیت می‌شناسند.

قرآن مریم مقدس را در چندین آیۀ مکّی و مدنی بسیار ستوده است. در آن کتاب در مجموع، هفتاد بار از مریم نام برده شده و به صراحت از او زیر عنوانِ «برترین زن عالم» یاد شده است. اما قرآن اعتقاد به جنبۀ الهی مریم را نکوهیده است. چنان که اعتقاد به الوهیت عیسیٰ را نیز سرزنش کرده است. 

با این حال، مسلمانان به ویژه سنی‌مذهبان یاد مریم مقدس را مانند مسیحیان گرامی می‌دارند. در مطریه، یکی از محله‌های قدیمی قاهره، و نیز در بیت المقدس گرامیداشت او را می‌توان دید. مسلمانان در بیت‌المقدس به نشانۀ احترام به مریم مقدس از حمام مریم دیدن می‌کنند. زیرا معتقدند که مریم مقدس را یک بار در آنجا غسل داده‌اند. گاه زنانی برای درمان نازایی خود از آن حمام بازدید می‌کنند. 

می‌دانیم که در جامعه‌های مسلمان از جمله ایران بعضی از گیاهان را به نام «مریم» نامگذاری کرده‌اند، مانند «گل مریم» که برپایۀ بعضی از روایت‌ها بوی خوش آن هنگامی پدید آمد که حضرت مریم پیشانیِ خود را با برگ آن پاک کرد. گیاه دیگر «پنجۀ مریم» نام دارد که یکی از خواص آن را آرامش در دوران بارداری و آسان شدن وضع حمل می‌دانند. آب این گیاه را به صورت نوشیدنی همراه با نیایش به زنان می‌نوشانند.

باری، چنان که می‌بنیم، شالودۀ مسیحیت را مانند همۀ دین‌ها بر اسطوره و خیال نهاده‌‌اند. اسطوره‌ها اثبات‌پذیر نیستند یا، به عبارت بهتر، عقل گریزند. بنابراین، هرگونه استدلال عقلی برای اثبات آن‌ها بیهوده است. وگرنه هیولاهای خطرناکی می‌توانند از دل آن‌ها بیرون آیند. بنابراین، باید آن‌ها را به حال خود رها کرد. اما پیروانشان را باید محترم شمرد به شرطی که در پی زورآور کردنِ اعتقادات خود بر دیگران نباشند. به همین سبب است که امروز در جامعه‌های پیشرفته همۀ دین‌ها را گرامی می‌دارند، اما مسلمانانی را که می‌خواهند جامعه‌های انسانی را برپایۀ اعتقاداتشان سازمان دهند، درخور احترام نمی‌دانند.