فریدون خاوند: پول نفت ایران نه تنها در کرۀ جنوبی، که در چند کشور دیگر مسدود مانده است

توقیف کشتی کرۀ جنوبی توسط ایران و مطالبۀ عجولانۀ مقامات جمهوری اسلامی برای دسترسی به پول‌های مسدودشده در بانک‌های کره‌ای، حاکی از اضطرار و درماندگی اقتصادی ایران است. به نظر می‌رسد که مسئولان جمهوری اسلامی حتی تحمل صبر کردن برای تغییر رسمی دولت آمریکا را هم ندارند. اما به عقیدۀ فریدون خاوند، کارشناس اقتصاد، گشایش احتمالی در اوضاع مالی و اقتصادی ایران نمی‌تواند در عرض چند هفته یا حتی چند ماه آینده صورت گیرد... 

فریدون خاوند، اقتصاددان مقیم فرانسه DR

اگرچه ایران دلیل توقیف کشتی کرۀ جنوبی  را "آلودگی زیست‌محیطی" اعلام کرده، اما در عین حال به طور ضمنی گفته است که انگیزۀ اصلی، مطالبۀ پولهای مسدود شده است.

 میزان دقیق پول‌های ایران در بانک‌های کرۀ جنوبی مشخص نیست. برخی منابع جمهوری اسلامی از هفت میلیارد دلار و برخی دیگر از ٩ میلیارد دلار سخن گفته‌اند. خبرگزاری ایرنا می‌نویسد: حدود ۱٠ تریلیون وون (Won- واحد پول کره جنوبی)، معادل ٩٫۲ میلیارد دلار، در بانک‌های کره جنوبی مسدود شده است. همین خبرگزاری می‌افزاید که سال گذشته حسین تنهایی رئیس اتاق بازرگانی ایران و کرۀ جنوبی میزان پول‌های مسدودشدۀ ایران را بین ۶٫۵ تا ٩ میلیارد دلار ارزیابی کرده بود.

به گفتۀ فریدون خاوند، این ادعای ایران به طور کلی می‌تواند صحت داشته باشد. زیرا بعد از خروج آمریکا از برجام، ایران تا مدتی همچنان نفت خود را به چند کشور صادر کرد، اما پول حاصل از این فروش‌ها بازپس گرفته نشد. علاوه بر کرۀ جنوبی، در چین، هند و به احتمال زیاد در ژاپن نیز مقادیری از پول‌های ایران باقی مانده است. حتی عراق پول‌های ایران را بابت خرید برق و  گاز تماماً پرداخت نکرده است.

اما عدم پرداخت پول‌های ایران الزاماً به معنای سوءنیت این کشورها نیست. فریدون خاوند تأکید می‌کند که به دلیل تحریم‌های آمریکا و همچنین محدودیت‌های ناشی از قوانین کارگروه ویژۀ اقدام مالی (اف.ای.تی.اف- FATF)، کشورهایی چون کرۀ جنوبی امکان انتقال پول به ایران را نداشته‌اند. 

تصمیم قطعی جو بایدن در مورد برجام هنوز معلوم نیست

شاید اینک مقامات جمهوری اسلامی انتظار داشته باشند که با پایان یافتن کار دونالد ترامپ، تحریم‌ها نیز به سرعت رفع گردد و سایر کشورها نیز در این جهت همکاری کنند. اما فریدون خاوند در این مورد چندان خوشبین نیست و بعید می‌داند که دولت آیندۀ آمریکا به ویژه در قبال تحریم‌های بانکی و مالی سرعت عمل به خرج دهد. جو بایدن هنوز سیاست‌های خود را در این زمینه مشخص نکرده و موضوع بازگشت آمریکا به برجام نیز هنوز معلوم نیست.

فریدون خاوند تأکید می‌کند که "در آمریکا، هنوز در مورد برخورد آتی با مسئلۀ برجام تصمیم نهایی گرفته نشده. اما شخصیت‌های آمریکایی که تاکنون در این مورد اظهار نظر کرده‌اند گفته‌اند که بازگشت به برجام در همان قالب سال ۲٠۱۵ امکان‌پذیر نیست. سه قدرت اروپایی (آلمان، بریتانیا، فرانسه) نیز مواضعی نزیک به آمریکا دارند"...

به گفتۀ فریدون خاوند آمریکا و متحدان اروپایی‌اش بازگشت به برجام اولیه را واقع‌بینانه نمی‌دانند. قدرت‌های غربی مایلند مذاکرات تازه‌ای با ایران داشته باشند که در چارچوب آن علاوه بر مسئلۀ هسته‌ای، برنامۀ موشکی و نقش ایران در منطقه نیز مورد تجدید نظر قرار گیرد.

در هرصورت بعید به نظر می‌رسد که این مسائل پیچیده در عرض چند هفته و یا حتی چند ماه حل شود. و در نتیجه، بعید است که صرف ورود جو بایدن به کاخ سفید تکلیف پول‌های مسدودشدۀ ایران و سایر محدودیت‌های مالی را مشخص کند.

ولی حتی اگر ایران بتواند مقداری از پولهای مسدودشدۀ خود را بازپس گیرد و چند روزی از وضعیت اضطرار اقتصادی خارج گردد، باز هم با موانع بزرگ مواجه خواهد بود. به گفتۀ فریدون خاوند، علاوه بر تحریم‌های آمریکا، اپیدمی کووید ۱٩ نیز بازرگانی خارجی ایران را با مشکل مواجه کرده است. با اینحال، به باور وی بزرگترین مشکل اقتصاد ایران همچنان مشکلات داخلی و "مدیریت بد" است که به دلیل اختلافات و رقابت‌ در ساختار قدرت دردسرهای فراوان ایجاد کرده است. فریدون خاوند مثال می‌زند که در حال حاضر، مسئلۀ تصویب بودجۀ سال ۱۴٠٠ اختلافات و شکاف را آشکارتر کرده است: دولت روحانی مایل به تصویب طرح بودجه است اما مجلس با آن مخالفت می‌کند. این در حالی است که اصولگرایان که در مجلس دست بالا را دارند، امیدوارند تا شش ماه دیگر با پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، قوۀ مجریه را هم در دست خود گیرند.

با توجه به تورم بسیار زیاد و رشد اقتصادی بسیار ضعیف، می‌توان نتیجه گرفت که کلیت اقتصاد ایران در وضعیت بسیار بدی قرار دارد. به گفتۀ فریدون خاوند، اگر در آینده مذاکراتی میان ایران و قدرت‌های غربی آغاز شود، مشکلات اقتصادی ایران بدون تردید بر آن سایه خواهد انداخت.

مشروح گفتگو با فریدون خاوند، استاد پیشین اقتصاد در دانشگاه‌های فرانسه را گوش کنید