پریسا رضا: انقلاب اسلامی آنتی‌تز مدرنیزاسیون سریع پیش از آن بود

میهمان امروز «چهره‌ها و گفتگوها» بار سنگین خاطرات و شاید بیش از آن آرمان‌ها و ناکامی‌های سه نسل را بر دوش گرفته و از قمصر کاشان به قلهک تهران برده و اینک در جستجوی منزل مقصود و یا راه رسیدن به آن انتظار می‌کشد. پریسا رضا در این گفتگو تاکید می‌کند که ادبیات برای او «اصل زندگی» است و یا دستکم «یکی از محورهای مهم حیات است»، اما نویسندگانی نظر او را جلب کرده‌اند که در نوشته‌های خود به «مسائل تاریخی اجتماعی» پرداخته‌اند و از همین رو پیوند خود او نیز با ادبیات همین گونه است. این گفتگو برای نخستین بار در ٧ اکتبر ۲۰۱٧ از رادیو بین‌المللی فرانسه پخش شد و اینک پادکست آن در دسترس کاربران تارنمای این رادیو قرار می‌گیرد.

پریسا رضا، رُمان نویس ایرانی ساکن پاریس © parisa_reza/Twitter@

«چهره‌ها و گفتگوها» این بار میزبان نویسنده‌ایست که کودکی را در باغ‌های شمیران گذارانده، در آستانۀ جوانی، دورادور، شاهد طوفان انقلاب بوده و همزمان با فرارسیدنِ جوانی به فرنگ آمده است. او چنانکه خود می‌گوید آرزوی کودکی را در میان سالی برآورده و شاید این چنین میان زمان و آمالِ از دست رفته و دوران و امیال در دست پُل و پیوند زده است.

پریسا رضا اینک می‌نویسد و این چنین آنچه را از کودکی در دل می‌پرورانده و از جوانی بر دوش می‌کشیده، بر برگ‌های کاغذ می‌نشاند.

نخستین رُمان او به زبان فرانسه (Les jardins de consolation)، «باغ‌های تسلی»، در سال ۲۰۱۵ و دومین آن‌ها (Le parfum de l’innocence)، «عطر بیگناهی»، دو سال پس از آن از سوی انتشارات گالیمار در پاریس به چاپ رسید. این دو رُمانِ که به نظر می‌رسد دفتر سومی نیز در پی خواهد داشت سرگذشتِ سه نسلِ یک خانوادۀ ایرانی است که با مهاجرت زن و شوهری بسیار جوان از قمصر کاشان به تهران آغاز می‌شود و تا آنجا که نوشته شده تا انقلاب سال ۵٧ پیش می‌رود و بشکلی تاریخ پنجاه سال نخست سدۀ چهاردهم خورشیدی ایران را پیش رو می‌گشاید، چنانکه، با کمی اغراق، این پرسش بر ذهن می‌نشیند که آیا تاریخ معاصر ایران لباس رُمان بر تن کرده و یا سرگذشت قهرمانان یک زندگی، فراوان تاریخی شده است؟

رضا پریسا می‌گوید «هر چند شخصیت‌های این رُمان بر گرفته از خانوادۀ [او] نیست، اما زمان آن، زمان زندگی خانوادۀ» اوست و برخی خاطرات کودکی پدر نویسنده نیز در آن آمده است. او تاکید می‌کند که «قصد نوشتن رُمان تاریخی» نداشته، اما از آنجا که کتاب برای خوانندگان فرانسه زبان نوشته شده، اشاره به رویدادهای تاریخی گریزناپذیر بوده است.

او در پاسخ به این پرسش که آیا آوردن اسامی تاریخی و جزئیات رویدادهای سیاسی و مشاجرات جاری ایدئولوژیک در یک رُمان، سهم ادبی را کاهش نمی‌دهد و به کیفیت و حتی هویّت ادبی اثر زیان نمی‌رساند، اذعان می‌کند که «حتما چنین است، اما [او در کار نوشتن] دارای دغدغۀ تاریخی» است، زیرا «ایرانیان به روایت رسمی از تاریخ معاصر اعتماد ندارند و تاریخ خانوادگی خود را با تاریخ کشور» یکی می‌پندارند و از همین رو باور دارد که پرداختن به تاریخ قرن بیستم ایران کار پراهمیتی است.

پریسا رضا نگرش «روشنفکران ایرانی» در دو دهۀ پیش از انقلاب را که بگفتۀ او به فرهنگ غرب با نگاه «تحسین آمیز» می‌نگریستند، مورد انتقاد قرار می‌دهد و تاکید می‌کند که برای «تحول سنت‌ها باید زمان طولانی» گذاشت. او «انقلاب اسلامی را آنتی تز مدرنیزاسیون سریع پیش از آن» می‌داند و بر این باور است «که سنتز این دو، چیزی میان فرهنگ شرق و غرب، در حال شکل گرفتن است و انجام خواهد گرفت».

پریسا رضا بگفتۀ خود در خانواده‌ای «فرهنگی و روشنفکر و بی اعتقاد به رژیم شاه» با گرایش چپ غیر سازمانی زاده شده، در «دبستان‌های کوچک خصوصی» که «بهشت برین» و «فردوس برین» نام داشتند درس خوانده و هنگامی که به سبب وقوع انقلاب دانشگاه‌ها بسته شد و برخی استادان آنها به تدریس در دبیرستان‌ها روی آوردند، آموزش خود را در دبیرستان‌های «رازی» و «هدف» دنبال کرد و سپس از آنجا که در نظر پدر او «مهد تمدن، فرانسه بود» بی آنکه خود انتخاب کند برای ادامه تحصیل به این کشور آمد.

پریسا رضا در فرانسه به تحصیل در زمین شناسی پرداخت و سپس دکترای اقلیم شناسی گرفت و سال‌ها در شرکت‌های بزرگ مخابرات در این کشور بکار پرداخت و سپس از آنجا که بگفتۀ خود «از کودکی شیفته و خواستار نوشتن بود» دست به قلم برد و آنچه بر کاغذ آمد، «باغ‌های تسلی» شد. او در این گفتگو به دشواری‌های نوشتن به زبان فرانسه در بارۀ پدیده‌ها و حتی احساساتی که در فرهنگی دیگر شکل گرفته و هنگام زایش با واژه‌های زبان دیگری شناسائی و بیان شده‌اند، اشاره دارد و مهمترین سد را «جرئت» گام گذاشتن در این راه می‌داند.

گفتگوی کامل با پریسا رضا را می‌توانید در اینجا گوش کنید...

23:13

L'INVITE DE LA SEMAINE Parisa Reza 07 et 08-10-17