چند آیه یأس برای نمایشگاه کتاب تهران
بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حالی برگزار شد که بر اساس گزارش‌های متعدد، استقبال مردم از این نمایشگاه نسبت به سال‌های پیش بسیار کم بود. این در حالی است که، وزیر ارشاد در مراسم پایانی نمایشگاه گفته است که این رویداد «رضایت همگانی» را در پی داشته و کسانی که جز این می‌گویند «آیه یأس» می‌خوانند.
نتشر شده در: : روزآمد شده در
برای این که بدانیم امسال استقبال مردم از نمایشگاه کتاب تهران چگونه بود، لزوما نباید در نمایشگاه حضور می‌یافتیم. اظهارنظرها و گزارش‌های مختلفی که از قول روزنامه‌نگاران، ناشران و نویسندگان و حتی بازدیدکنندگان نمایشگاه در رسانه‌های ایران منتشر شده، به خوبی و به اندازه کافی وضع موجود را بازتاب داده است.
به عنوان نمونه، روزنامه بهار به نقل از برخی از ناشران حاضر در نمایشگاه امسال نوشته که «کاهش فروش» در نمایشگاه امسال نسبت به سال گذشته بسیار محسوس بوده است. این در حالی است که هر سال قیمت کتاب نسبت به سال پیش، بالاتر می‌رود و «افزایش قیمت» کتاب نمی‌تواند به تنهایی «کاهش فروش» را توجیه کند.
به نوشته روزنامه‌نگار این روزنامه، هر کسی که به نمایشگاه امسال رفت، کاهش چشمگیر بازدیدکنندگان را در قیاس با سال‌های گذشته به چشم دید و تجربه کرد.
فریده خلعتبری، مدیر نشر شب آویز، در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب درباره میزان استقبال مردم از آن گفت: «امسال مشکل دیگری بر نمایشگاه اضافه شد و آن اینکه مردم نمایشگاه را کنار گذاشتند. بازدیدکننده و علاقه‌مند بسیار کم است.»
این ناشر اضافه کرد: «گرانی و ارزانی کتاب مسئله نیست مهم این است که اصلا بازدیدکننده‌ای نیست. اگر کتاب را ارزان‌تر هم عرضه کنید به هر حال بازیدکننده‌ای وجود ندارد. به نظر من تنوع و جذابیت کار است که ملاک قرار می‌گیرد و متأسفانه این اصلا وجود ندارد.»
گرچه هنوز مطالعه جامعی درباره میزان فروش نمایشگاه کتاب تهران نشده، اما به نظر می‌رسد که در این میان ناشران معتبر و بزرگ از همه بیشتر از این کاهش فروش، ضرر کرده‌اند، به گونه‌ای که بر اساس برخی گزارش‌ها، کاهش فروش برای این ناشران از نظر تعداد کتاب، بیش از 50 درصد و از نظر فروش ریالی بیش از 40 درصد بوده است.
یکی از ناشران بزرگ که در نمایشگاه بیست‌وششم از تبلیغات استفاده کرده، به خبرگزاری ایسنا گفته است: «150 میلیون تومان هزینه تبلیغات داده‌ایم، اما کلا 200 میلیون تومان فروش نداشته‌ایم. پول چاپ کتاب‌های‌مان را هم درنیاورده‌ایم.»
همچنین کاهش تیراژهای کتاب در ایران به 500 نسخه، که در آستانه برگزاری نمایشگاه از سوی ناشران اعلام شد، خود بیانگر کسادی بازار کتاب در نمایشگاه کتاب امسال است، زیرا معمولا ناشران با نزدیک شدن به زمان برگزاری نمایشگاه، تمام تلاش خود را برای انتشار بیشتر کتاب‌هایشان انجام می‌دادند اما امسال، رکود بازار کتاب از همان پیش از نمایشگاه آغاز شده بود.
فروش پایین کتاب، امسال در بخش بین‌المللی نمایشگاه هم به چشم می‌خورد. رییس بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران با تأیید کاهش چشمگیر فروش کتاب تا 50 درصد نسبت به سال گذشته در بخش بین‌الملل، به کنایه گفت: «توقع فروش خیلی پایین‌تر از این را داشتیم و اگر کاهش فروش در این حد است، باید اظهار خوشبختی کنیم.»
این در حالی است که هرساله حجم اصلی خرید کتاب در نمایشگاه از بخش خارجی را نهادها، سازمان‌ها و مؤسسه‌ها تشکیل می‌دهند، و با توجه اتخاذ سیاست‌های دولت، حجم خرید این نهادها و مؤسسه‌ها کاهش پیدا کرده است. همچنین دلیل دیگر رکود بازار کتاب در بخش خارجی، «افزایش نرخ ارز» به ویژه در یک سال اخیر است که بر میزان خرید کتاب در بخش خارجی نمایشگاه نیز تأثیر گذاشت.
در این میان، تخصیص نیافتن ارز مبادله‌ای با وصول نشدن طلب ناشران خارجی دوره‌های گذشته نمایشگاه و بازماندن پرونده بدهی ناشران خارجی و همچنین تأمین نشدن ارز مورد نیاز برای برپایی نمایشگاه بر آشفتگی اوضاع در بخش بین‌الملل نمایشگاه افزوده بود.
تا چند روز پیش از برگزاری نمایشگاه، وزارت ارشاد نتوانسته بود بدهی‌های ارزی خود را به ناشران پرداخت کند و علی‌رغم پیگیری‌های مسؤولان، بانک مرکزی هم از تأمین ارز برای حل این مشکل امتناع کرده بود.
عدم نشاط در نمایشگاه کتاب
کاهش آمار بازدیدکنندگان از نمایشگاه کتاب، منجر به نبود نشاط در این نمایشگاه شده است. بسیاری معتقدند که این امر ناشی از عدم اطمینانی است که بازدیدکنندگان نسبت به برگزارکنندگان دارند.
طی سال‌های گذشته، به ویژه در دوران محمود احمدی‌نژاد، عوامل بسیاری دست به دست هم داده، تا اعتبار نمایشگاه کتاب تهران نزد مردم مخصوصا علاقه‌مندان کتاب، کاهش پیدا کند.
از جابه‌جایی نابهنگام و برنامه‌ریزی‌نشده مکان نمایشگاه گرفته تا محدودیت‌هایی که نسبت به عرضه کتاب‌ها اعمال می‌شود، همگی رونق و نشاط و اعتماد میان اهل کتاب و دولت (وزارت ارشاد) را از بین برده است.
از سوی دیگر، وضعیت اقتصادی نابسامان ایران، بر صنعت آشفته چاپ و نشر این کشور نیز تأثیر گذاشته و هزینه‌ها را برای تولید کتاب بالا برده است. به طوری که قیمت کاغذ طی هشت سال گذشته، «سه برابر» و قیمت تمام شده کتاب، «شش برابر» شده است.
این در حالی است که حمایت‌های دولتی از قشر نخبه برای خرید کتاب نیز کم شده است. به طوری که بر اساس گزارش‌های منتشر شده، هر سال وزارت ارشاد با توزیع بن‌های کتاب و شارژ بن‌های الکترونیکی کتاب که به برخی از افراد و گروه‌ها تعلق می‌گرفت، آنان را ترغیب به بازدید از نمایشگاه و خرید کتاب می‌کرد، اما امسال چنان که ناشران می‌گویند، میزان خرید با بن یا کارت الکترونیک کتاب کاهش چشمگیری داشته است.
همه این عوامل باعث شده که حتی دیگر مسؤولان دولتی هم در اظهارنظرهای خود کمی احتیاط کنند و دیگر از نمایشگاه کتاب تهران به عنوان «بزرگترین رویداد فرهنگی ایران» نام نبرند و فقط بگویند: «بزرگترین رویداد فرهنگی "مکتوب" کشور».
سختگیری‌ها و محدودیت‌ها
مسؤولان نمایشگاه کتاب تهران، امسال در اظهارنظرهای مختلف می‌گفتند که قصد «سختگیری» ندارند، شاید ظاهرا در نمایشگاه امسال سختگیری‌های چندانی نسبت به سال‌های قبل مشهود نبود، اما حقیقت آن است که محدودیت‌های وزارت ارشاد، آن قدر استمرار یافته که دیگر به «امری عادی» تبدیل شده است.
مثلا دیگر طبیعی است که از حضور بخشی از ناشران معتبر کشور در نمایشگاه کتاب جلوگیری شود و دلیل این عدم‌حضور هم تخلف آن‌ها عنوان شود.
امسال چند ناشر نتوانستند در نمایشگاه کتاب حاضر شوند و تعدادی از ناشران هم خودشان نخواستند به نمایشگاه بیایند. ناشرانی چون «چشمه»، «تیمورزاده»، «روشنگران» و «روزنه» از جمله ناشرانی هستند که هر کدام بنا به دلایلی در نمایشگاه حاضر نبودند.
همچنین جمع‌آوری کتاب نیز به یک «سنت» در نمایشگاه کتاب تبدیل شده است. امسال هم تنها بر اساس آمار رسمی ۳۰۰ عنوان کتاب از بخش بین‌المللی نمایشگاه جمع‌آوری شد.
در بخش داخلی نمایشگاه هم کتاب‌هایی جمع‌آوری شد که جنجالی‌ترین آن کتاب «صراحتنامه» شامل گفت‌وگویی مفصل با اکبر هاشمی رفسنجانی درباره مسائل سیاسی و زندگی شخصی‌اش بود.
این جمع‌آوری، درست پیش از اعلام کاندیداتوری وی صورت گرفت و از نظر ناظران، نوعی فشار سیاسی برای منصرف کردن هاشمی از حضور در انتخابات تعبیر شد.
تعطیلی غرفه‌ها هم از دیگر محدودیت‌های نمایشگاه کتاب امسال بود، به عنوان نمونه، فقط در ششمین روز نمایشگاه کتاب تهران، رسانه‌ها از تعطیلی 13 غرفه ناشران عمومی خبر دادند.
کدام ناشران آیه یأس نمی‌خوانند؟
جالب این جاست که در این میان هستند ناشران بسیار معدودی که برخلاف دیگران، معتقدند که نمایشگاه امسال «بسیار پر‌رونق‌تر» از سال‌های پیش بود. اما کمی بررسی درمی‌یابیم که این ناشران اغلب وابسته به حکومت هستند و ممکن است این اظهارنظرها صرفا برای به دلخوشی مسؤولان گفته شود.
به عنوان نمونه، مدیر انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، انتشاراتی که متعل به محمد خامنه‌ای برادر آیت‌الله خامنه‌ای است، گفته است: «بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران امسال برای ما بسیار پر‌رونق‌تر از سال‌های پیش بود، در حالی که همه کتاب‌های ما تخصصی‌اند. در این میان از کتاب‌های ملاصدرا استقبال چشمگیری صورت گرفت.»
وی اضافه کرده که کتاب «قرآن و حقایق پیرامون آن» نوشته «محمد خامنه‌ای» «با استقبال قابل توجهی» در نمایشگاه کتاب رو‌به‌رو شده است.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید