کاهش ظرفیت تولید نفت ایران

اوپک طی سال 2009 ، بدلیل ادامه بحران اقتصادی در جهان و در نتیجه کاهش تقاضای مصرف نفت خام در بازار، طی چهار نوبت، میزان تولید نفت خام خود را اسما تا 4.2 میلیون بشکه در روز کاهش داد و آنرا از 28.85 میلیون بشکه به 24.85 میلیون بشکه در روز رساند.

با وجود کاهش اسمی سقف تولید ، طی سال گذشته 11 عضو اوپک بجز ایران، بیش از میزان سهمیه اعلام شده خود نفت تولید و بفروش رساندند. در نتیجه میزان واقعی تولید نفت خام اوپک در سال گذشته به 26.61 میلیون بشکه رسید. با احتساب تولید نفت خام عراق 12 کشور عضو اوپک سال گذشته بطور متوسط روزانه اندکی بیش از 29 میلیون بشکه نفت تولید کردند.

عراق با و جود عضویت داشتن در اوپک همچنان از رژیم سهمیه بندی سازمان تولید کنند گان و صادر کنند گان نفت خام مستثنی است. عراق در حال حاضر روزانه بیش از 2 میلیون بشکه نفت تولید میکند و قصد دارد این میران را تا 5 سال آینده تا سقف روزانه 7 میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

ایران تا پیش از اعمال سهمیه های تازه تولید اوپک ، در انتهای سال 2008 دارای سهمیه و ظرفیت تولید روزانه 4.2 میلیون بشکه نفت در روز بود. میزان مصرف روزانه نفت خام در داخل نیز به کمتر از 1.5 میلیون بشکه در روز میرسید.

اینک سهمیه تولید نفت خام ایران در اوپک 3.720 میلیون بشکه در روز تعیین شده و میزان واقعی تولید نفت ایران ، بر خلاف تقریبا تمامی دیگر اعضاء اوپک ، کمتر از سهمیه تعیین شده است. نکته با اهمیت تر از کاهش ظرفیت تولید نفت خام، فقدان تقاضا برای خرید نفت خام ایران در بازار های جهانی است. این در حالی است که قیمتهای جهانی و تقاضا برای نفت خام در بازار رو به افزایش است.

ایران بخصوص طی دو سال گذشته با کاهش رغبت برای خرید نفت خام خود در بازار روبرو بوده و بسیاری از محموله های نفتی خود را با تخفیف و قیمت ترجیحی در بازار عرضه کرده است. بر خلاف گذشته که خریداران نفت خام ایران بسیار متنوع و از آسیا تا اروپا گسترده بودند، اینک بیش از 75 در صدر از نفت خام ایران در کشور های آسیایی بمصرف میرسد. تعداد خریداران ثابت نفت خام ایران نیز یک رقمی شده است.

بر خلاف گذشته که ایران برای نفت خام خود دارای مشتریان عمده ای بود و در نتیجه از قدرت صادرات نفت در معادلات سیاسی نیز بهره میگرفت، اینک در صدر نفت صادراتی نفت خام ایران به هیچ کشور جهان بالاتر از صادر کننده دیگری نیست. بعنوان مثال، علیرغم گسترش حجم تجارت ایران با چین، با و جود آنکه تا 3 سال قبل ایران با نزدیک به 500.000 بشکه در روز بزرگترین صادر کننده نفت خام به آن کشور محسوب میشد، اینک با رقمی در حدود 400.000 هزار بشکه در روز، بعد از انگولا و عربستان سعودی، در مقام سومین صادر کننده نفت خام به چین قرار دارد. در عین حال چین همچنان بزرگترین خریدار نفت خام ایران محسوب میشود.

اوپک معمولا از اعلام میزان تولید سال بعد اعضاء سازمان خودداری ورزیده و در عوض آمار و براوردهای خود را به پیش بینی میزان مصرف نفت خام جهان در سال محدود میسازد. بر این اساس اوپک پیش بینی میکند که بمنظور پاسخ گفتن به نیاز های بازار در سال بعد چه میزان تولید نفت خام ضروری است. در انجام ارزیابی نهایی، اوپک میزان تولید کشور های نفت خیز خارج از اوپک را از میزان مصرف کل بازار کسر و مانده را بحساب اعضاء خود میگذارد. البته در این محاسبات، تولید گاز مایع طبیعی که هنگام استخراج گاز بدست می آید و همچنین نفت های غیر متعارفی نیز منظور میگردد.

بر اساس پیش بینی های اوپک میزان تقاضا برای نفت خام در سال 2010 روزانه بطور متوسط 85.13 میلیون بشکه در روز خواهد بود. بر این اساس میزان مصرف نفت خام جهان در روز تا 820.000 بشکه افزایش خواهد یافت. این میزان یک در صد بیش از میزان مصرف سال گذشته است.

در بین مصرف کنند گان نفت خام، چین بزرگترین میزان رشد مصرف روزانه نفت را بخود اختصاص میدهد. با توجه به اینکه چین بزرگترین خریدار نفت خام ایران است، در عمل ایران نه تنها در تصاحب سهم بیشتری از افزایش مصرف جهانی و بخصوص این بزرگترین خریدار نفت خام خود باز میماند، که در عمل ناگزیر خواهد بود به کاهش صادرات به بازار یاد شده نیز تن دهد.

کاهش ظرفیت تولید نفت خام ایران که در هر حال ادامه صادرات نفت را مورد تهدید جدی قرار داده است، ناشی از عوامل متعددی است. بزرگترین عامل کاهش تولید نفت خام نا کافی بودن سرمایه گذاری برای حفظ سقف تولید و یا افزایش آن است. از حدود 66 میدان نفتی ایران در حدود 50تا 55 بدلیل افزایش سن با مشکل میزان فشار خروج نفت از چاه روبرو هستند.

به همین دلیل هر سال به میزان متوسط 250.000 بشکه در روز از قدرت تولید نفت ایران کاسته میشود. برای جبران این کاهش افت تولید، میباید به اکتشاف و تولید از میادین تازه مبادرت ورزد. ایران مطابق بر نامه عمرانی جاری افزایش تولید تا سقف 5.1 میلیون بشکه در روز را حد اکثر تا 4 سال آینده هدف قرار داه است. حد اقل حجم سرمایه مورد نیاز ایران برای دست یافتن به این هدف حداقل سالانه 10 میلیارد دلار است.

بعلاوه بمنظور حفظ فشار در چاههای سالمند نفت خود، ایران میباید روزانه تا 250 میلیون متر مکعب نفت خام به آنها تزریق کند. این میزان در حال حاظر و در بهترین شرایط، از 60 تا 90 میلیون متر مکعب در روز تجاوز نمی کند.

تولید کنونی گاز ایران روزانه به حدود 500 میلیون متر مکعب در روز میرسد. ایران بمنظور پاسخ گفتن به نیاز های لجام گسیخته مصرف داخلی گاز، نیازمند واردات تا 20 میلیون متر مکعب گاز در روز از ترکمنستان است.

طبیعی است که کاستن روزانه 150 میلیون متر مکعب از مصرف داخلی گاز طبیعی و تزریق آن به چاههای نفت، از عهده دولت و مدیریت کنونی نفت خارج است. بدلیل نداشتن برنامه جامع تولید و مصرف انرژی، ایران تنها به الویتهای روزانه مصر ف داخلی انرژی میپردازد و از تدوین برنامه دراز مدت باز مانده است.

یکی از عوارض این گونه برخورد با مسائل تولید ، مصرف و صادرات نفت ایران، از دست دادن ظرفیت تولید نفت خام و در نتیجه از دست رفتن قدرت صادرات و محروم ماندن از درآمدهای های ناشی از صادرات نفت است.

عارضه دیگر، ریختن این ثروت ملی به جیب همسایگان ایران است. بخش مهمی از تولید نفت خام ایران و یا میعانات نفتی (حاصل از استخراج و پالایش گاز طبیعی) از میدانهای مشترک با همسایگان، منجمله عراق، کویت، عربستان سعودی، امارات، قطر و عمان بدست میایند.

در صورت عدم بهر برداری کامل از میدانهای مشترک، نه تنها شریک دیگر از سهم خود در استخراج نفت یا گاز در حوزه های مشترک بهره میگیرد، که بدلیل تغییر فشار، لایه های نفت و گاز به سوی دیگر مهاجرت کرده و عملا ذخایر همسایه را افزایش میدهند.

در صورت افت کامل فشار چاه نفت ادامه باراوری آن نا ممکن و از این راه میلیارد های دلار دارایی ملی در زیر زمین مدفون میگردد. این سرنوشت تلخ طی 20 سال گذشته تعداد قابل ملاحظه ای از چاههای سالمند نفت را در ایران از حلقه تولید کنار نهاده است.

به این ترتیب، تولید نفت خام ایران که 30 سال پیش روزانه بالغ بر 6 میلیون بشکه در روز بود، اینک، بدلیل کاهش سرمایه گذاری، بی توجهی، نداشتن برنامه جامعه اکتشاف و تولید و عدم استفاده از تکنولوژی پیشرفته به حدود 3.7 میلیون بشکه در روز کاهش یافته است. صادرات نفت خام ایران در آن تاریخ روزانه 5.2 میلیون بشکه در روز بود. این میزان بعد از 30 سال به اندکی بیش از 2 میلیون بشکه در روز تقلیل یافته است. در صورت ادامه وضع موجود، طی 10 سال آینده ایران عملا از صادرات نفت خام محروم خواهد ماند. با توجه به تکیه سنگین اقتصاد تک پایه ای ایران به نفت، قطع درآمد های صادراتی، حرکت کشوربسوی فقر اقتصادی را اجتناب با پذیر خواهد ساخت.