تظاهرات در ایران: از اعتراض به توسعۀ فقر و فساد اقتصادی تا خشم از روحانیت و نظام اسلامی

تظاهرات اعتراضی مردم، روز یکشنبه ۱۰ دی/ ۳۱ دسامبر، در پی درگیری‌های روز پیش از آن، بویژه در تهران، اراک، اهواز، بندرعباس، دورود، کرج، گوهردشت دنبال شد. در تهران، پیش از آنکه تظاهرکنندگان به خیابان‌ها بیایند، ماموران انتظامی در چهارراهِ ولی عصر، پارک دانشجو، میدان فردوسی و خیابان انقلاب مستقر شده بودند. با این حال، تجمعاتی در نقاط مختلف شهر برپا گردید. علی اصغر ناصربخت، معاون امنیتی انتظامی فرمانداری تهران، با اشاره به وجود تجمعات پراکنده‌ای در چهارراه ولیعصر و خیابان انقلاب به معترضان هشدار داد که «پلیس به وظایف قانونی خود عمل خواهد کرد». خبرگزاری فارس نیز به بروز «اغتشاش و ناآرامی» در میدان فردوسی اشاره کرد.

ویدیوهائی که کاربران شبکه‌های اجتماعی موفق به انتشار آنها شده‌اند نشان می دهد که تظاهر کنندگان روز یکشنبه در تقاطع خیابان‌های انقلاب و حافظ از جمله با فریاد «مرگ بر خامنه‌ای» در نفی مقامات جمهوری اسلامی شعارهای تندی داده‌اند. گزارش‌ها از برپائی اجتماعاتی در کوی دانشگاه نیز حکایت می‌کند. برپایۀ دیگر گزارش‌ها در بندرعباس تظاهر کنندگان با شعار «رضا شاه روحت شاد» به خیابان آمده‌اند.

حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران، روز یکشنبه، در پاسخ به رقبای سیاسی خود که ناکارآمدی دولت او را سبب اعتراضات اخیر می‌دانند گفت « نقد مردم فقط به اقتصاد نیست، آنها راجع به فساد و عدم شفافیت حرف دارند و می‌گویند مسائل باید شفاف باشد». رئیس جمهوری به انتقاد مردم از عملکرد تمامی نهادها و از جمله مجلس، دولت، قوۀ قضائیه و دیگر بخش‌های کشور اشاره کرد، اما افزود که دولت «گروهی را که بخواهند ... نظم اجتماعی را به هم بزنند و در جامعه اغتشاش ایجاد کنند حتماً تحمل نخواهد کرد».

حسن روحانی اندکی بعد در پیام تبریک سال جدید میلادی گفت «این نکته باید برای همه روشن باشد که ما ملت آزادی هستیم و طبق قانون اساسی و حقوق شهروندی، مردم در بیان انتقادات و حتی اعتراض‌شان کاملاً آزاد هستند». با این حال، حسن روحانی روشن نکرد که در این صورت سبب دستگیری صدها نفر در روزهای اخیر چیست و چرا روزنامه نگاران و کاربران شبکه‌های اجتماعی تنها به سبب بیان افکار خود در زندان بسر می‌برند.

عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور جمهوری اسلامی ایران، روز پیش از آن گفته بود کسانی که اقدام به بی نظمی و بی قانونی کرده «باید پاسخگوی رفتارهای خود بوده و هزینۀ آن را بپردازند». بگفتۀ وی «هیچکدام از این تظاهرات قانونی نبوده و اجازه نگرفته بودند».

مقامات کشوری اذعان کردند که در دو روز اخیر دست کم ۳۰۰ نفر در استان مرکزی دستگیر شده‌اند. علی‌اصغر ناصربخت، معاون امنیتی انتظامی فرمانداری تهران، گفت که در اجتماعات اعتراضی روز شنبه در پایتخت حدود ۲۰۰ نفر دستگیر شده‌اند. علی آقازاده، استاندار استان مرکزی، نیز اعلام کرد که در همین روز ۱۰۰ تن در اراک دستگیر شده‌اند. فرماندۀ انتظامی رباط کریم نیز گفته است که در پی تظاهرات برگزار شده در این شهر دو نفر دستگیر گردیده‌اند.

در همین حال، حبیب الله خجسته پور، معاون سیاسی امنیتی استانداری لرستان روز شنبه تائید کرد که در درگیری‌های دورود دو نفر کشته شده‌اند. وی با این حال گفت که «هیچ تیری از ناحیۀ نیروهای انتظامی و امنیتی به سمت مردم شلیک نشده است». حمیدرضا کاظمی، نماینده پلدختر در مجلس و عضو مجمع نمایندگان استان لرستان گفت «پلیس راهی جز شلیک به هنجارشکنان نداشت». کاربران شبکه های اجتماعی شمار کشته شدگان دورود را پنج تن ذکر کرده و نام آنها را نیز اعلام کرده‌اند، هر چند این موضوع مورد تائید منابع شناخته شده قرار نگرفته است.

گزارش‌های متعدد رسانه‌ها و پیام‌ها و تصاویر و ویدیوهای کاربران که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است نشان می‌دهد که اعتراضات روز شنبه تا نیمه شب ادامه داشته و تظاهرکنندگان شعارهائی در مخالفت با علی خامنه‌ای، با «آخوندها و عبا»، «فساد اقتصادی»، «سیاست خارجی جمهوری اسلامی» و «پشیمانی از شرکت در انقلاب اسلامی» و نیز نوعی حسرت نسبت به گذشته سرداده‌اند.

برخی از این شعارها که بر اساس گزارش‌های گوناگون رسانه‌ها در یک پایگاه مطالعاتی جمع آوری شده، در مخالفت با رهبر جمهوری اسلامی ایران از این قرار است: «سید علی حیا کن، مملکتو رها کن»، «مرگ بر خامنه‌ای»، «ملت گدائی می‌کند، آقا خدائی می‌کند»، «سید علی ببخشین، دیگه باید بلندشین». شعارهای دیگری از مخالفت با روحانیون حکایت می‌کند: «آخوندها حیا کنید، مملکتو رها کنید»، «عزا عزاست امروز، حقوق ملت ما زیر عباست امروز»، «اسلام رو پله کردید، مردم را ذلّه کردید»، «مرگ بر روحانی». برخی دیگر نشان مخالفت با کلیۀ مقامات مسئول است: «اصلاح طلب، اصولگرا، دیگه تمومه ماجرا»، «می‌میریم، می‌میریم، ایران را پس می‌گیریم»، «کشور ما دزدخونه است، توی جهان نمونه است»، «این است شعار مردم، رفراندم، رفراندم». شمار دیگری از شعارهای بکارگرفته شده در این تظاهرات بیگانگی مردم را با سیاست خارجی جمهوری اسلامی آشکار می‌کند: «سوریه را رها کن، فکری به حال ما کن»، «نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران»، «ما آریائی هستیم، عرب نمی‌پرستیم»، «مرگ بر روسیه»، «مرگ بر حزب الله». برخی از شعارهائی که به آنها اشاره شد تازه نیست و در گذشته نیز شنیده شده است، اما شعارهائی که در ابراز پشیمانی از وقوع انقلاب اسلامی و اظهار حسرت نسبت به دوران پیش از آن داده شده، نسبتاً تازگی دارد و شاید از همین روست که مقامات جمهوری اسلامی علاوه بر گروه‌های تکفیری و معاند و سرویس‌های صهیونیستی، اعتراضات اخیر را به سلطنت طلبان نیز نسبت داده‌اند: «رضا شاه، روحت شاد»، «ایران که شاه نداره، حساب کتاب نداره»، «چه اشتباهی کردیم که انقلاب کردیم» و یا «ای شاه ایران، برگرد به ایران».

تظاهرات اخیر در روز پنجشنبه ۷ دی/ ۲۸ دسامبر در مشهد و برای اعتراض به موقعیت نابسامان اقتصادی و ناکارآئی دولت حسن روحانی آغاز شد، اما بسرعت جهت کلی‌تری گرفت و به دستگیری ۵۰ تن منجر شد.

مسئولان دولتی و اصلاح طلبان با اتکاء به آغاز تظاهرات در مشهد، شهری که در کنترل کامل ابراهیم رئیسی، رقیب محافظه کار و ناکام حسن روحانی در آخرین انتخابات ریاست جمهوری، قرار دارد، اعتراضات اخیر را توطئۀ رقبای سیاسی داخلی دانستند.

روزنامۀ جمهوری اسلامی به کنایه از کسانی که «نماد تیز هوشی سیاسی» هستند یاد کرد که «مرگ بر روحانی را به شوق و شعف بر می‌خیزند و نمی‌دانند که کودک دبستان هم این "مرگ بر روحانی" را مرگ بر "حسن روحانی" نمی‌داند که دایرۀ این "روحانی" خیلی وسیع‌تر و فراگیر‌تر از یک فرد است». این روزنامه به رقبای حسن روحانی «که در دل‌شان عروسی گرفته‌اند» هشدار می‌دهد که «این شعار را اگر می‌فهمیدند» و یا لااقل بقیۀ شعارها را می‌شنیدند، «باید به عزا می‌نشستند نه اینکه به شادی برخیزند».

این روزنامه نیز با این حال خود در درک و یا بیان «مشکل اساسی» کوتاهی کرده و آنرا در کارکرد «موسسات اعتباری» و رفتار صاحبان آنها می‌بیند.

گستردگی اعتراضات و بویژه گسترش آنها به شهرهای فراوان دیگر در کشور، برخی اصلاح طلبان و مقامات دولتی را نیز، هر چند با بکار بردن کلماتی دیگر، همزبان اصولگراها نمود و آنها نیز تظاهرکنندگان را «اغتشاش گران» و وابستگان به «ضد انقلاب» و «گروه‌های تکفیری» دانستند.

در همین حال دادستان تهران، شاید با منطق قضائی خود گفت «این که مسجد یا حسینیه را ... آتش بزنند، یا به افراد بسیجی حمله کنند، کاملاً موید دخالت عوامل بیگانه در این وقایع ... است»!

محسن کدیور، روحانی از کشور رانده شده، در مطلبی زیر عنوان «صدای اعتراض مردم» تظاهرات اخیر را «مخالفت با سیاست های نادرست جمهوری اسلامی» توصیف نمود و نوشت «مردم خواستار اصلاح ساختاری نظام هستند».