رضا دانشور، نویسنده ایرانی ساکن پاریس درگذشت؛ گفت‌وگو با حسین نوش‌آذر

رضا دانشور متولد ۱۳۲۶ در مشهد بود و پس از وقوع انقلاب سال پنجاه و هفت، مجبور به ترک ایران و مهاجرت به فرانسه شد. 

این نویسنده طی حیات ادبی خود، مجموعه داستان کوتاه، نمایشنامه، پژوهش و رمان منتشر کرد.

رمان «خسرو خوبان» نوشته دانشور، از جمله آثار شاخص ادبیات مهاجرت فارسی است. همچنین «مسافرهیچ کجا» یکی از کتاب‌های رضا دانشور است که از سوی انتشارات خاوران در پاریس منتشر شده است.

در بخشی از داستان بلند «نماز میت» نوشته رضا دانشور می‌خوانیم: «بادِ سرد را بر شقیقه‌های عرق‌کرده‌ام حس می‌کردم، و آن‌چنان از درون می‌لرزیدم که گویی ویران می‌شدم. خیابان شب پاکیزه بود. خلق‌وخوی خیابانی، نامردانه، رجعتی را شروع کرده بود، امّا بیگانه، در شرفِ اتمام و همراه با غبن. خودم را «او» حس می‌کرد، و با او نزدیک بودم: نزدیک‌تر از مرگ. تیره‌ی پشتم یخ کرده بود، و یاد جای خودش را به ترس می‌سپرد. کابوسِ جماعت، مثلِ کابوسی از سرِ جماعت گذشته بود و من هیچ به حساب نمی‌آمدم. به‌دَرَک؛ امّا خودم اشتباهن طوری ترتیب داده بودم که خودم را سخت دشنام بدهم ـ که به‌حساب آمده بودم. و آیا این‌قدر صداقت داشتم که اعتراف کنم ایمان نداشته‌ام؟ ـ نه، داشته‌ام، امّا غیر از چیزِ غریبی از آن نمانده است: غیر از شرمساری. روی ناخنم هنوز امّا زخم نشسته بود. شایسته‌ی ترحّم بودم، امّا زخم هنوز نشسته بود. چگونه، چه‌کسی را پیدا می‌کردم که به من اطمینان می‌داد بی‌ایمان بوده‌ام و یا آن‌را از دست داده‌ام؟»

رضا دانشور، پیش از مرگ، تاریخ و اسطوره ایران را روایت می کرد

از رضا دانشور تاکنون چند مجموعه داستان کوتاه، نمایشنامه، پژوهش و رمان چاپ شده و خسرو خوبان ازمعروف ترین کارهای اوست. در میان دیگر آثار او می توان از «مسافر هیچ کجا» و «نماز میت» نام برد.

به دلیل زندگی در غربت می توان آثار رضا دانشور را به دو بخش پیش و پس از انقلاب تقسیم کرد.

از حسین نوش آذر، نویسنده، پرسیدم ویژگی هر یک از این بخش ها چیست ؟

حسین نوش آذر می گوید رضا دانشور در آثار خود قضاوت نمی کرد و به کند و کاوهای روانشناختی در افراد می پرداخت.
به عنوان مثال او در رمان «نماز میت»، که پیش از انقلاب نوشته شد، ماجرای دو زندانی سیاسی‌را روایت می کند که یکی زیر شکنجه نمی تواند ایستادگی کند و به ساواک می پیوندد و خبرچین می‌شود و دیگری «یوسف‌غلام» است که به آرامان های خود وفادار می ماند.

رضا دانشور همواره به تاریخ و اسطوره توجه داشت و درنمایشنامه «مسافر هیچ‌کجا» تجربه تبعید و دربدری ایرانیان در سال‌های جنگ را با تاریخ معاصر ایران در هم آمیخت. در این نمایشنامه، آلفرد، مسافر پناهجویی‌ست که به فرودگاه شارل دوگل می‌رسد و از ترک سالن ترانزیت فرودگاه خودداری می‌کند.
نمایشنامه ای که فیلم ترمینال، ساخته استیون اسپیلبرگ، با شرکت "تام هنکس" را به یاد می آورد. این فیلم که در سال 2004 در آغاز کار فستیوال ونیز و سپس به روی پرده سینما ها آمد، از داستان زندگی "مهران کریمی ناصری" الهام گرفته بود که سالها در فرودگاه "شارل دوگل" پاریس زندگی کرد.

اما به گفته حسین نوش آذر این فیلم هیچ پیوندی با نمایشنامه "مسافر هیچ کجا دارد" ندارد. چون گرچه این نمایشنامه پیش از فیلم "ترمینال" نوشته شده اما در آن سالها ادبیات ایرانی شناخته شده نبود و ایران در پیله خود به سر می برد.