در جنگ کنونی غزه پیروز جنگ تبلیغاتی کیست؟

رابرت گُدارد، فیزیکدان آمریکایی و مخترع «موشک‌های سوخت‌-مایع»، گفته است: برندگانِ یک جنگ آن‌هایی هستند که در جنگ شرکت نکرده‌اند. آیا برندگان جنگ اسرائیل و حماس نیز کشورهایی خواهند بود که امروز کنار گود نشسته‌اند؟ بعضی از کارشناسان و تحلیل‌گران بین‌المللی بر این عقیده‌اند.

چندی پیش، ژان-ایو لودریان، وزیر دفاع و وزیر امور خارجۀ پیشین فرانسه، در گفتگو با هفته‌نامۀ «اکسپرس» گفت: بحران خاورمیانه در حال حاضر پیروزی راهبردی برای ایران است. زیرا این بحران از سویی جلو عادی شدن روابط میان عربستان سعودی و اسرائیل را گرفت و از سوی دیگر، حملۀ ۷ اکتبر حماس نشان داد که ایدۀ آسیب‌ناپذیر بودن اسرائیل بنیاد استواری ندارد. AFP - -

چندی پیش، ژان-ایو لودریان، وزیر دفاع و وزیر امور خارجۀ پیشین فرانسه، در گفتگو با هفته‌نامۀ «اکسپرس» گفت: بحران خاورمیانه در حال حاضر پیروزی راهبردی برای ایران است. زیرا این بحران از سویی جلو عادی شدن روابط میان عربستان سعودی و اسرائیل را گرفت و از سوی دیگر، حملۀ ۷ اکتبر حماس نشان داد که ایدۀ آسیب‌ناپذیر بودن اسرائیل بنیاد استواری ندارد.

نظرپردازی‌ها دربارۀ سرنوشت این جنگ و نتایج آن از همان روزهای نخست آغاز شد. کارشناسان و تحلیل‌گران بین‌المللی با توجه به واقعیت‌ها و داده‌های تازه هربار پیش‌بینی‌هایی دربارۀ آیندۀ این جنگ می‌کنند. اما هرجنگی پویایی خاص خود را دارد و نمی‌توان نتایج آن را در گرماگرم آن به یقین پیش‌بینی کرد، به ویژه از آن رو که افزون بر عرصۀ نظامی، طرف‌های درگیر در جنگ در عرصه‌های دیگر از جمله در عرصۀ تبلیغات نیز می‌جنگند.

به گفتۀ کارل فون کلاوزویتس، متفکر نامدار نظامی، جنگ عرصۀ بی‌یقینی است. سه چهارم بُن‌مایه‌هایی که عملیات جنگی بر آن‌ها استوار است همواره در هاله‌ای از بی‌یقینی کم و بیش مطلق باقی می‌مانند.  به سبب ناروشنی اطلاعات، بی‌ثباتی بنیادهای به ظاهر استوار و دخالت پیوستۀ پیشامدها در جریان جنگ، طرف‌های درگیر همواره خود را با واقعیت‌های نامنتظر رو به رو می‌بینند.

بعضی از کارشناسان معتقدند که جنگ در عرصۀ تبلیغات، به ویژه در زمان ما، به همان اندازۀ جنگ در عرصۀ نظامی اهمیت دارد. چه بسا یکی از طرف‌های درگیر از نظر نظامی برتری داشته باشد و حریف را در این عرصه زمین‌گیر کند، اما اگر جنگ را در عرصۀ تبلیغات ببازد، ممکن است در نهایت بازندۀ جنگ باشد. برای همین است که امروز جنگ تبلیغاتی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی حدی نمی‌شناسد.

حضور رسانه ها در جنگ‌ها پدیدۀ تازه‌ای نیست. در قرن نوزدهم، اطلاع رسانی به افکار عمومی دربارۀ پیشرفت عملیات نظامی یکی از وظایف مطبوعات فراگیر بود. این مأموریت خیلی زود به عهدۀ «روزنامه‌نگاران جنگ» گذاشته شد. «میشل استروگف»، قهرمان خستگی‌ناپذیر رُمان معروف ژول ورن، که دشت‌های تاتارستان را در جستجوی ایستگاه تلگراف درمی‌نوردد مثال اعلای «روزنامه‌نگار جنگ» است.

در قرن بیستم این مأموریت را بعضی از نویسندگان نیز به عهده گرفتند. آنان روانۀ میدان‌های جنگ‌ شدند، دلاوری‌ها کردند و بعضی‌هاشان آثاری ماندگار از خود به جا گذاشتند چنان که در افکار عمومی به پرسوناژهای اسطوره‌ای‌ تبدیل شدند. سپس عکاسان بی‌باک و چیره ‌دست به آنان پیوستند. در جنگ جهانی دوم نویسندگان و عکاسان برجسته‌ای در مقام «خبرنگاران جنگ» مأموریت اطلاع رسانی به افکار عمومی را به عهده داشتند.  امروز بخش عمدۀ این مأموریت به عهدۀ گزارشگران گذاشته شده است.

گزارشگرانی که در صحنۀ جنگ حضور دارند همواره با خطر مرگ رو به رو هستند. از ۷ اکتبر تاکنون بیش از ۶۰ گزارشگر و کارگزار رسانه‌‌ای جان خود را در غزه از دست داده‌اند. «فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران» که از اوایل دهۀ ۱۹۹۰ به شمارش روزنامه‌نگارانی می‌پردازد که هنگام اجرای مأموریت‌شان کشته شده‌اند، در ۱۳ دسامبر در گزارشی نوشت: جنگ غزه تاکنون بیش از هر درگیری دیگری از خبرنگاران و کارگزاران رسانه‌ها قربانی گرفته است.

امروز در کنار سه قدرت بزرگ جهان یعنی آمریکا، چین و روسیه از قدرت بزرگ دیگری به نام «افکار عمومی جهان» نیز سخن می‌گویند. شالوده و ستون‌ اصلی این چهارمین قدرت بزرگ رسانه‌ها هستند که اکنون شبکه‌های اجتماعی نیز بر آن‌ها افزوده شده‌اند. هدف اصلی جنگ تبلیغاتی جهت دادن به افکار عمومی است. بعضی از کارشناسان معتقدند با ادامۀ جنگ کنونی میان اسرائیل و حماس فشار روزافزون افکار عمومی جهان بر اسرائیل و پشتیبانان جهانی آن کشور سرنوشت و نتیجۀ نهایی این جنگ را تغییر خواهد داد.

افکار عمومی جهان را تنها دولت‌ها و رسانه‌های وابسته به آن‌ها نیستند که جهت می‌دهند. اقلیت‌های قومی و دینی، سرآمدان فرهنگی و سیاسی، مشاهیر دنیای هنر، جوانان، دانشگاهیان، سازمان‌های غیردولتی، نویسندگان، مجامع بین‌المللی و، سرانجام، خبرنگاران و گزارشگران در جهت‌گیری افکار عمومی جهانی سهم تعیین کننده دارند.

دولت‌ها می‌توانند یک یا چند رسانه‌ را از شنیداری و دیداری تا نوشتاری به انحصار خود درآورند و جنگ تبلیغاتی خود را از طریق آن‌ها پیش ببرند. اما دیگر کنشگران جهت دهنده به افکار عمومی نیز ابزارهای گوناگون در اختیار دارند. آنان برای بسیج افکار عمومی، افزون بر شبکه‌های اجتماعی از راهپیمایی‌های دسته جمعی، تظاهرات، کنفرانس‌ها، سمپوزیوم‌ها، بیانیه‌های مطبوعاتی و انتشار آنی اطلاعات دیداری، شنیداری و نوشتاری در اینترنت استفاده می‌کنند.

به عقیدۀ بعضی از کارشناسان، در جنگ کنونی اسرائیل و حماس، رسانه‌های بزرگ غربی خیلی زود به این حقیقت پی بردند که تبلیغات یک‌جانبه و به سود یکی از طرف‌های درگیر در جنگ «نقض غرض» است و در نهایت سبب‌ساز رویگردانی مردم از آن‌ها می‌شود.

از آغاز جنگ کنونی غزه، رهبران کشورهای بزرگ غربی (از جو بایدن تا امانوئل مکرون) زیر فشار افکار عمومی چندین بار در حمایت بی‌چون و چرای خود از دولت نتانیاهو تجدید نظر کرده‌اند. آیا دولت اسرائیل می‌تواند بدون پشتیبانی بی‌قید و شرط آنان به هدف نهایی خود یعنی نابودی حماس و به دست گرفتن کنترل نوار غزه دست یابد؟