مرگ سامپه، طراح بزرگ فرانسوی و آفرینندۀ شخصیت نیکلا کوچولو

ژان ژاک سامپه، یکی از بزرگترین طراحان و تصویرگران فرانسوی در ٨٩ سالگی درگذشت. او متعلق به نسلی است که تصویرگری مطبوعاتی فرانسوی را اعتبار و شهرت بین‌المللی بخشید. شخصیت "نیکلا کوچولو" که زادۀ قلم سامپه است، امروزه به لطف سینما و اینترنت در چهار گوشۀ جهان شناخته شده. بیش از ۱۵ میلیون نسخه از آلبوم‌های "نیکلا کوچولو" در سراسر جهان به فروش رفته است.

سامپه شخصیت "نیکلا کوچولو" و دنیای کودکانۀ او را در دهۀ ۱٩۵٠ آفرید. AFP - MARTIN BUREAU

"نیکلا کوچولو" دو پدر داشت: گوسینی و سامپه. گوسینی که نویسنده و روزنامه‌نگار هم بود، در خلق شخصیت‌هایی چون "استریکس" یا "لوکی لوک" (لوک خوش‌شانس) نقش اساسی داشته است.

سامپه که با مجموعه‌ای از طراحی‌هایش از شهرستان به پاریس کوچ کرده بود، به گفتۀ خودش "بچۀ کتک‌خورده‌ای بود که از دست پدرخواندۀ زورگو و خشن (شوهر مادرش) از خانه فرار کرده بود".

 گوسینی که پنج شش سالی از سامپه بزرگتر بود و اندکی تجربۀ مطبوعاتی داشت، در اوایل دهۀ ۱٩۵٠ با وی آشنا شد و پیشنهاد داد که شخصیت یک کودک را برای داستان‌های مصور مطبوعاتی خلق کند. سامپه بارها حکایت کرده است که اسم شخصیت خود  را به طور اتفاقی، در آگهی تجارتی مغازه‌های مشروب فروشی "نیکلا" پیدا کرده بود.

همکاری این دو نفر تا زمان مرگ گوسینی (۱٩۷۷) ادامه داشت. پس از آن نیز، سامپه سرگذشت "نیکلا کوچولو" را ادامه داد و کم‌کم شهرتی فراتر از محدودۀ مطبوعات فرانسوی و بلژیکی به دست آورد.

همکاری با نیویورکر

خارج از فرانسه، شهرت سامپه تا اندازۀ زیادی مدیون نشریۀ آمریکایی "نیویورکر" است که عمری تقریباً صد ساله دارد و به عنوان یکی از نشریات روشنفکرانۀ ایالات متحده شناخته شده است. طی نزدیک به چهل سال، سامپه بیش از صد جلد "نیویورکر" را نقاشی کرد. حاصل این همکاری که تا سال ۲٠۱٩ ادامه داشت، می‌تواند به تنهایی نمونه‌ای بی‌نظیر از هنر تصویرگری، و در عین حال بازگوکنندۀ تحولات مجلۀ نیویورکر و حال و هوای زمانه باشد.

در داخل فرانسه نیز طرح‌های سامپه  - گذشته از آلبوم‌های "نیکلا کوچولو" - در نشریاتی چون اکسپرس یا پاری‌ماچ چاپ شده است. در تمامی این طرح‌ها، ظرافت قلم نخستین خصوصیتی است که جلب توجه می‌کند. سامپه همیشه کارهای خود را با قلم نازک و مرکب چین طراحی می‌کرد و سپس - به جز سالهای نخستین که فقط سیاه و سفید کار می‌کرد – رنگ را با صرفه‌جویی و وسواس برآن می‌افزود.

اما فراتر از ظاهر جذاب کارها که معمولاً در نگاه اول به چشم همۀ خوانندگان مطبوعات، در هر کجای جهان، خوش می‌آید، دنیای پنهان سامپه با صرف حوصله‌ای بیشتر خود را نمایان می‌کند.

حداقل در حوزۀ کشورهای فرانسه‌زبان کمتر تصویرگری توانسته است مثل سامپه خاطرات روزهای کودکی را چنین آسان و روشن بازسازی کند. یک درخت نیم‌خشک، حیاط مدرسه، خیابانی خلوت، دکۀ روزنامه فروشی، چند عابر عبوس... خطوط ظریف و بی‌زایدۀ سامپه جزییات کوچک روزهای رفته را چنان زنده می‌کند که هر بیننده چیزی از خاطرات شخصی خود را در آن می‌یابد. با تصویر کردن صحنه‌هایی از زندگی روزمره، سامپه کوچکی آدم‌ها، رفتارهای گاه مضحک و خودخواهانه و شاید بیش از هر چیز تنهایی آنها را، با مناعت طبع بازنمایی می‌کند.

"طنز" و "شاعرانگی" دو واژه‌ای هستند که بیش از همه در وصف کارهای سامپه شنیده می‌شود. چنان که الیزابت بورن، نخست‌وزیر فرانسه گفته است: "سامپه شعر بود و لبخند"...

امانوئل ماکرون رئیس‌جمهوری فرانسه نیز در ستایش او و در توصیف فضای آثارش نوشته است: "طنز مهربانانه، ظرافت و زیرکی، موسیقی جاز... ژان ژاک سامپه را هرگز فراموش نخواهیم کرد. جای نگاه و قلم او همیشه خالی خواهد ماند".

یکی از فعالیت‌های کمتر شناخته‌شدۀ سامپه، طراحی‌های او برای سکه‌های یادبود است. آخرین کارهای او در این زمینه متعلق به هشت سال پیش است: چند سکۀ یادبود طلا و نقره با درونمایۀ "ارزش‌های جمهوریت" که به سفارش وزارت اقتصاد و دارایی فرانسه طراحی شده است.