المپیک ۲۰۱۶ ریو: موفقیت به‌رغم بحران‌های بزرگ
هنگامی که خبر میزبانی المپیک به شهر ریو دو ژانیرو رسید، جمعیتی عظیم به ساحل معروف کوپاکابانا ریخت و جشن و پایکوبی را آغاز کرد. برای نخستین بار شهری از آمریکای جنوبی به عنوان میزبان بزرگترین رویداد ورزشی جهان انتخاب شده بود. شهر ریو که میان دریا و جنگل واقع شده، هفت سال وقت داشت تا به تدارک بازی‌های المپیک ۲۰۱۶ بپردازد.
نتشر شده در:
نوشتۀ ماریا پائولا کاروالیو – بخش برزیلی ار.اف.ای
به گفتۀ لئوناردو اسپین‌دولا، دادستان شهر ریو دو ژانیرو که در سال ۲۰۱۶ نمایندۀ دولت در کمیتۀ برگزاری بازی‌ها بود، «بازی‌های المپیک مثل عملیات نظامی است.»
آقای اسپین‌دولا به یاد می‌آورد که «برنامه‌ریزی بیش از ۵۰ مسابقه به طور هم‌زمان در یک شهر و همچنین تأمین مسکن ورزشکاران، خورد و خوراک و جابه‌جایی آنها و سایر افرادی که در پیرامون آنها مشغول به کارند، عملیاتی بسیار پیچیده و بی‌سابقه بود که طی شانزده روز به طور مداوم جریان داشت.»
در رقابت با شهرهای بزرگی چون شیکاگو، مادرید و توکیو که دارای امکانات مالی و زیرساخت‌های مستحکم بودند، ریو دو ژانیرو که از این نظر چندان امتیازی نداشت، برای جلب موافقت کمیتۀ بین‌المللی المپیک موضوع تأثیر مثبت میزبانی را بر روند توسعه و بهسازی شهر پیش کشید.
لئوناردو اسپین‌دولا می‌گوید: «در مقایسه با شهرهای توسعه‌یافته و ثروتمند، تردید نیست که ریو امکانات و زیرساخت‌های محدودتری داشت. اما برگزاری بازی‌ها می‌توانست فرصت خوبی برای توسعۀ این شهر باشد. همین نکته، استدلال اصلی ما در دفاع از نامزدی ریو بود.»
در نیمه‌راه: بحران‌های سیاسی، اقتصادی و بهداشتی
درست در زمانی که ریو دو ژانیرو خود را برای پذیرایی از ورزشکاران جهان آماده می‌کرد، برزیل دچار آشوب سیاسی شد. تظاهرات علیه دولت شدت گرفت و روند قضایی برای برکناری رئیس‌جمهوری دیلما روسف آغاز شد.
رونالدو هِلال، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه ریو دو ژانیرو می‌گوید: «هنگامی که ریو به عنوان میزبان بازی‌ها انتخاب شد، برزیل از وضعیت سیاسی خوبی برخوردار بود. اما با نزدیک شدن موعد بازی‌ها کشور در وضعیتی بسیار آشفته و ناروشن گرفتار شد.»
شرایط بی‌سابقه‌ای در برزیل به وجود آمد: دیلما روسف تا اعلام رأی قطعی دادگاه حق انجام وظیفه نیافت و معاونش میشل تِمِر جای او را گرفت. بدین ترتیب برزیل در عمل دارای دو رئیس‌جمهوری شد. لئوناردو اسپین‌دولا به خاطر می‌آورد که آشفتگی سیاسی «مستقیماً بر تدارک بازی‌ها اثر می‌گذاشت و تبادل نظر میان طرف‌ها و مسئولان گوناگون را دشوار می‌کرد. وضعیت بسیار نگران‌کننده‌ای بود...»
به گفتۀ ماریو آندرادا که مدیریت روابط عمومی بازی‌ها را به عهده داشت، «انتقال قدرت به دولت جدید میشل تمر با ملایمت صورت گرفت. ولی مسئلۀ اصلی برای کمیته برگزاری، مدیریت مالی بود، زیرا جریان انتقال پول دولت به کمیته با کندی و دشواری انجام می‌گرفت.» ماریو آندرادا به یاد می‌آورد که «به ویژه برای برگزاری بازی‌های پارالمپیک فشارهای زیادی را متحمل شدیم چون بودجه‌ها محدود بود، اما در نهایت از طریق کمک بانک‌های دولتی توانستیم بازی‌های پارالمپیک را به شکلی استثنایی برگزار کنیم.»
تأمین بودجۀ بازی‌ها که در مقایسه با برآوردهای اولیه بسیار افزایش یافته و به ۱٠ میلیارد دلار رسیده بود، در شرایط بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی به یک چالش بزرگ تبدیل شده بود. به گفتۀ ماریو آندرادا، «دائم از خود می‌پرسیدیم آیا پولی که قول داده‌اند واریز خواهد شد؟ و تقریباً همیشه پول کم می‌آمد. برگزاری المپیک سرانجام قرض‌هایی بالا آورد که بعضی‌هایش هنوز مورد مذاکره و چانه‌زنی است.»
گذشته از اوضاع مغشوش کشور، ایالت ریو دو ژانیرو مشکلات داخلی خود را داشت. لئوناردو اسپین‌دولا می‌گوید: «تمامی ایالت گرفتار بحران سنگین مالی بود. حتی پلیس و آتش‌نشانی تهدید به اعتصاب کرده بودند که این خود امنیت بازی‌ها را به خطر می‌انداخت و در ضمن انعکاس بین‌المللی گسترده‌ای نیز داشت.»
در این میان، افزون بر همۀ مشکلات سیاسی و اقتصادی، بحران بهداشتی غیرمنتظره‌ای بروز کرد: ویروس «زیکا» که از طریق پشه منتقل می‌شود، اپیدمی گسترده‌ای را باعث شد. ابتلا به این ویروس می‌توانست پیامدهای ناگواری برای دستگاه عصبی، بخصوص در نوزادان داشته باشد. شرایط به قدری نگران‌کننده شد که یک گروه ۱۵۲ نفره از کارشناسان علمی در نامه‌ای سرگشاده به سازمان جهانی بهداشت، خواستار تعویق بازی‌ها شدند.
بدون تردید کمیتۀ بین‌المللی المپیک اوضاع را از نزدیک و با نگرانی دنبال می‌کرد. چنان که تیری تِره، مورخ ورزش و کارشناس المپیک می‌گوید، «تب زیکا نزدیک به ۱٫۵ میلیون نفر را مبتلا کرد. بدتر آن که این اپیدمی انعکاس رسانه‌ای وسیعی در دنیا داشت که بخشی از آن واقعاً محصول تخیلات بود؛ ولی به‌هرحال اضطرابی مسری شکل گرفت که نه تنها در میان تماشاگران بالقوۀ بازی‌ها که بر ورزشکاران نیز تأثیر منفی گذاشت. در نهایت ده‌ها ورزشکار از سفر به ریو صرف نظر کردند، طبعاً از ترس ابتلا و یا مبتلا کردن خانوادۀ خودشان، بخصوص که گفته می‌شد تب زیکا برای زنان باردار بسیار خطرناک است.»
به عقیدۀ تیری تره، جنجال و نگرانی ناشی از اپیدمی اجازه نداد که برخی ابتکارات مثبت کمیته بین‌المللی المپیک مورد توجه قرار گیرد. او مثال می‌زند که «برای اولین بار در تاریخ المپیک، یک تیم از ورزشکاران پناهنده در بازی‌های ریو شرکت کرد، تیمی که متشکل از ورزشکارانی از سودان، اتیوپی، سوریه و کنگو بود. این ابتکار نشان می‌داد که مسئولان المپیک وضعیت خیلی خاص سیاسی و انسانی زمانۀ خودشان را به خوبی درک کرده بودند.»
میراث المپیک ۲٠۱۶
شور و شوق اهالی ریو برای میزبانی بازی‌ها بیشتر به خاطر قول‌هایی بود که مسئولان در مورد بهبود حمل و نقل و امنیت شهری، محیط زیست، ساماندهی اماکن تفریحی و ورزشی داده بودند. با اینحال بعد از گذشت نزدیک به هشت سال، برخی از طرح‌های آن زمان همچنان ناتمام مانده است. با اینحال بعضی پروژه‌ها بسیار موفق از کار درآمد. از جمله ورزشگاه «فیوچر آرنا» (Future Arena) که طبق برنامه، تمام اجزاء ساختمان آن واسازی شد و از این طریق چهار مدرسه شکل گرفت. مجموعۀ ورزش‌های آبی نیز به مرکزی برای مدیریت و تشکیل باشگاه‌های فوتبال تبدیل شد. همچنین تأسیس یک خط جدید مترو (شماره چهار) و احیای بافت شهری در اطراف بندر را باید از مهم‌ترین دستاوردهای المپیک برای شهر ریو دانست.
لئوناردو اسپین‌دولا می‌گوید: «در آن زمان، خط شماره ۴ مترو بزرگترین پروژۀ زیرساخت شهری در آمریکای لاتین به‌شمار می‌آمد. شک نیست که راه‌اندازی این خط که جنوب و غرب ریو را به یکدیگر متصل می‌کرد، بدون برگزاری بازی‌های المپیک غیرممکن بود.» با اینحال شماری از ایستگاه‌های این خط ۱۶ کیلومتری هنوز هم گشایش نیافته است.
همچنین ساخت بولوار «المپیک» که منطقۀ بندری را به مرکز شهر وصل می‌کند در احیای محلات اطراف مؤثر بود. این بولوار امروزه به یک مسیر توریستی تبدیل شده است.
یکی از مسئولان ایالت ریو دو ژانیرو به نام خوزه کاندیدو مورسی به ار.اف.ای گفت: «ما برخی پروژه‌های سی سال قبل را تازه به پایان رسانده‌ایم، مثلاً ترمیم خطوط آهن، شبکۀ اتوبوسرانی، جاده‌ها و فرودگاه را... به طور کلی زیرساخت‌ها خیلی بهترشده‌اند.» او می‌افزاید: «فکر نمی‌کنم استفادۀ بیشتری از میراث المپیک برای ما ممکن باشد. رهبران دولت مرکزی باید بیشتر به این موضوع فکر کنند. تجهیزات به‌جامانده باید محافظت و بازیافت شود و در درازمدت در اختیار مردم قرار گیرد.»
پروندۀ فساد
نزدیک به هشت سال بعد از المپیک ریو، سوءظن‌ها و پرسش‌های برزیلی‌ها در مورد ابعاد فساد هنوز پاسخ قطعی نیافته است. احتمال فاکتورسازی حین عملیات ساختمانی و رشوه‌دهی، حتی در زمان گزینش شهر ریو به عنوان میزبان، همچنان مطرح است.
ماریو آندرادا، مسئول روابط عمومی بازی‌ها تأکید می‌کند که «در مورد کمیتۀ برگزاری که مسئول برنامه‌ریزی و نمایش بازی‌ها و نظارت بر ساخت تأسیسات بود، کاملاً ثابت شده که هیچ فسادی وجود نداشته... تمام ارقام، خریدها و هزینه‌ها بررسی شده و هیچ مشکلی نبوده است. اما در مورد انتخاب شدن ریو به عنوان شهر میزبان، همچنان تحقیقاتی پیرامون احتمال خرید رأی جریان دارد.» به گفتۀ وی، مورد اخیر تنها تردیدی است که در ارتباط با سلامت المپیک ریو باقی مانده، وگرنه «مدیریت بازی‌ها در مجموع صحیح و سالم بوده است.»
پرفسور اورلاندو سانتوس که در حوزۀ برنامه‌ریزی شهری پژوهش می‌کند توضیح می‌دهد که برگزاری بازی‌ها معمولاً نیاز به یک برنامه‌ریزی جدی و شجاعانه برای پیشبرد عملیات ساختمانی و شهرسازی دارد، اما در عین حال نظارت دقیق بر این نوع پروژه‌ها نیز ضروری است. به عقیدۀ او «فساد، نتیجۀ قوانین و مقررات استثنایی است که در یک برهۀ استثنایی به اجرا گذاشته می‌شود. مثلاً به کار گرفتن پیمانکاران مقطعی با شرایط آسان، امکان بروز فساد را بیشتر می‌کند. در برزیل نیز مدیریت دولتی چنین نقاط ضعفی را ایجاد کرد.»
ویترینی برای شهر و کشور
به‌رغم همۀ مشکلات و بحران‌ها، بازی‌های ریو در روز پنجم اوت ۲٠۱۶ (۱۵ مرداد ۱۳۹۵) گشایش یافت و طی دو هفته، رقابت‌های ورزشی را در بالاترین سطح و بدون هیچ مشکلی به نمایش گذاشت. یوسین بولت دوندۀ جامائیکایی که از المپیک ۲٠٠٨ پکن درخشیدن گرفته بود، در ریو نیز با سه مدال طلا موفقیت خیره‌کننده‌ای یافت. همچنین مایکل فِلپس شناگر آمریکایی که در بازی‌های پکن شهرت جهانی به دست آورده بود بار دیگر شش مدال گرفت و در عین حال از دنیای ورزش خداحافظی کرد.
لئوناردو اسپین‌دولا که نمایندگی دولت برزیل را در کمیتۀ برگزاری بازی‌ها به عهده داشت می‌گوید: «المپیک در هر صورت با مردم ارتباط برقرار می‌کند و نوعی اتحاد و همبستگی به وجود می‌آورد. میراث بازی‌ها برای ریو دو ژانیرو ماندنی است.» آقای اسپین‌دولا وجوه تجاری المپیک را انکار نمی‌کند اما «خلوص و صمیمیت» بازی‌ها را حقیقی و اصیل می‌داند.
ماریو آندرادا، مسئول روابط عمومی بازی‌ها نیز می‌گوید: « آن روزها، بهترین روزهای ریو بود. هرکس در زمان بازی‌ها در این شهر حضور داشت هیچگاه خاطره‌اش را فراموش نمی‌کند. مسابقات خیلی خوب برگزار شد، پذیرایی از ورزشکاران و رفتار با آنها بسیار گرم و مثبت بود و همه چیز بدون تأخیر انجام شد... در نهایت، ما ثابت کردیم که به‌رغم همۀ مشکلات، برزیل در اجرای کار توانا است.»
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید